Het nut van neuroses

19 januari 2013 • Hansje Galesloot • DIAGNOSES EN BEHANDELING

Alfabetisch eten: eerst de aardappelen, dan de boontjes, dan het karbonaadje. De blauwe was aan blauwe knijpers, de rode aan rode. Sinaasappelen persen op de maat van de muziek. Elke dag met twee benen uit bed stappen zodat je nooit het verkeerde been kiest.
Dwanghandelingen en dwanggedachtes. In de hoop het geluk een dwingend handje te helpen. Daarover ging het op donderdagavond 17 januari in Psychiatriemuseum Het Dolhuys in Haarlem. 

Zeven uur in de badkamer
Vroeger sprak je van neuroses, maar die term mag eigenlijk niet meer van de psychiatrie. Obsessief-compulsieve stoornis is nu het label. Maar meestal is het helemaal geen stoornis. Het is gewoon iets wat iedereen heeft, van kinds af aan. Welk kind deed het niet: op het trottoir de lijntjes tussen de tegels volgen. Of juist niet op de lijntjes mogen stappen. Onschuldig. Maar soms krijgt het mensen in hun greep en worden ze er heel angstig van.

In een bomvolle zaal zegt gedragstherapeut Rob Faltin, werkzaam bij de Amsterdamse polikliniek Angst en Dwang: ‘Het is pas een probleem áls het een probleem is.’ Oftewel, lijdt de betrokkene eronder? Legt het zoveel beslag op zijn of haar tijd dat er te weinig tijd overblijft voor leuke en nuttige dingen? Er zijn mensen die zeven uur per dag in de badkamer doorbrengen. Steeds weer denken ze dat ze zich nog niet genoeg gewassen hebben. Het drie keer nakijken of je je sleutels bij je hebt, is peanuts daarbij vergeleken.

Een vrolijke neuroot is cabaretière Sjamke de Voogd. In teksten en liedjes laat ze tijdens de avond weten ‘iets meer dwangneuroses te hebben dan de gemiddelde persoon’, maar er in het geheel geen last van te hebben. ‘Ik ga ervoor.’ Vooral teldwang heeft haar in zijn greep. Maar ze houdt nu eenmaal van cijfers, dus wat zou het.

Baby over het balkon gooien

Negentig procent van de mensen heeft weleens ongepaste gedachtes waar ze geen controle over hebben. Er zijn jonge moeders die plotseling zichzelf op de gedachte betrappen: zal ik mijn baby over het balkon gooien? Of automobilisten die ineens denken: zal ik op de andere weghelft gaan rijden, tegen de stroom in? Gelukkig doen mensen dat zo ongeveer nooit. Maar de angst ervoor kan levens vergallen. Sommige mensen gaan zich ernaar gedragen: ze sluiten de ramen en gordijnen. Of durven niet meer in de auto te stappen.

Waar komen zulke dwanggedachtes en dwanghandelingen vandaan? Eigenlijk weet de psychiatrie dat niet, zegt Faltin, maar het kan te maken hebben met het verlangen controle te hebben. Of met een uit de hand gelopen verantwoordelijkheidsgevoel. Of met een te bestraffende opvoedingsstijl in je jeugd, waardoor je later op een obsessieve manier probeert fouten te voorkomen. Het is tasten naar een verklaring. Duidelijk is wel dat het brein onthoudt dat bijvoorbeeld altijd eerst tot zeven tellen tot een gerustgesteld gevoel leidt. Dat slijt in en dan ga je het dwangmatig herhalen. Maar opnieuw: dat kan prima werken, het hoeft helemaal geen probleem te zijn. Je kunt het zien als een soort zelfhulp.

Het nut van neuroses

Vanuit de zaal zegt iemand: ‘Het is een effectieve zelfbezweringsformule. Je bezweert grotere angsten door op de stoep op de lijntjes te lopen. Dus rituelen kunnen beschermend werken tegen nog grotere angsten.’ En een ander spreekt al helemaal het verlossende woord: ‘Het is goed om neurotisch te zijn om niet gestoord te raken.’

Foto: cabaretière Sjamke de Voogd met daarachter gedragstherapeut Rob Faltin in Het Dolhuys.