Jongens in de problemen

2 juli 2024 • Henk Maurits • FILMRECENSIE

Jongeren met mentale problemen zitten in een verdomhoekje. Vaak is de thuissituatie geen veilige plek meer voor ze en in de jeugdpsychiatrie komt men geld en handen tekort om adequate hulp te bieden. Waar dat toe kan leiden is te zien in de documentaire Jongens zonder thuis, die eind juni op TV te zien was. Maar om te zien hoe het echt uit de hand kan lopen moeten we naar Skunk, een speelfilm van Koen Mortier, die aankomt als een mokerslag.

Getraumatiseerd en beschadigd
Je kunt ze bijna uittekenen, de probleemjongeren uit de jeugdzorg. Vaak afkomstig uit multi-problem gezinnen, uit huis geplaatst, getraumatiseerd en beschadigd door de dingen die ze thuis hebben meegemaakt. Ouders met een drank- of drugprobleem, opvoedingsproblemen, verwaarlozing, geweld, of een vader of moeder met een fysiek of psychiatrisch probleem. Kinderen met een rugzakje die ergens de weg kwijtraken en ontsporen. 

In de tv-documentaire “Jongens zonder thuis” van Meral Uslu en Maria Mok zien we in ruim een uur tijd een 8-tal jongens voorbijkomen, die praten over wat ze is overkomen in hun jeugd, wat de problemen zijn waar ze mee worstelen en hoe ze zich hun toekomst voorstellen. Ze zitten in een woongroep van het project Wonen met Kansen (WMK) in Alkmaar, waarin jongens die buiten de reguliere jeugdzorg vallen worden begeleid en voorbereid op een zelfstandig bestaan. 

De rode draad van de film bestaat uit interviews aan de hand van een tiental thema’s. Zittend, of liggend op de bank praten de jongens over zaken als: thuis, vriendschap, vader en moeder (die er vaak niet best vanaf komen), naast mentale onderwerpen als: zelfbeeld, angst, eenzaamheid en suïcide. Dat levert soms een mooie inkijk op hun gedachten en gevoelens op, maar de interviewster krijgt ook een paar maal nul op rekest: “volgende vraag, graag”.  

Nieuwe kans
Het WMK in Alkmaar is voor de meesten het zoveelste doorgangshuis, waar ze een nieuw onderkomen en een nieuwe kans krijgen. Begeleiders die er alles aan doen om grip op de jongens te krijgen, maar toch soms het gevoel hebben dat ze als zand tussen de vingers wegglippen. De jongens hebben meer aandacht voor hun telefoontjes of games op de Xbox, dan voor hun begeleiders. Wat praktische adviezen voor een sollicitatiegesprek lukt nog wel maar taalles is niet aan ze besteed, ze spreken hun eigen straattaal. 

Behalve Noah, de witte raaf in dit gezelschap, die bedachtzaam formulerend, de ogen gesloten, spreekt alsof hij een brief dicteert. Hij heeft al een juridische verklaring en een gesprek gehad met een scan-arts omdat hij hoe dan ook euthanasie wil. Zijn moeder had ernstige psychiatrische problemen en heeft die in zijn optiek aan hem overgedragen. Hij is er zeven jaar voor behandeld en heeft het wel gezien. Hij ziet euthanasie als een “verlossing” en als het niet humaan kan, dan maar inhumaan. “Amsterdam heeft genoeg hoge gebouwen.” zoals hij het zelf formuleert. 

Noah is een van de meest uitgesproken figuren in de film, naast Tygo, die relatief veel aandacht krijgt omdat tijdens het filmproces zijn moeder overlijdt. “Nu heb ik geen vader en geen moeder meer, dan is je leven een beetje aan het ophouden,” zo zegt hij tegen begeleider Zakaria. Zijn vader overleed 11 jaar eerder al aan een motorongeluk. Maar hij blijft er vrij nuchter en rationeel onder, regelt aan de telefoon de uitvaart van zijn moeder en gaat al gauw weer over tot de orde van de dag.  

Al kijkend en luisterend moet je constateren dat de problematiek van Noah, Tygo en anderen niet in 1 uur valt samen te persen en net zo gemakkelijk een 8-delige serie had kunnen opleveren. 

Skunk
Een stuk heftiger gaat het eraan toe in jeugdzorginstelling “Het poppenhuis” in België, waar het verhaal verteld wordt van de 17 -jarige Liam. Een “stinkdier” (skunk), zoals hij op school genoemd wordt, dat je beter maar op afstand kunt houden. “Deze film bevat schokkende beelden”, zo valt regisseur Koen Mortier bij het begin van de film meteen met de deur in huis. Geen overbodige waarschuwing, maar de psychologische dreun die Mortier uitdeelt is minstens zo schokkend als de paar horrorachtige scènes aan het eind van de film. Temeer als je je realiseert dat het meeste gebaseerd is op waar gebeurde verhalen van verschillende jongeren, gezinnen en hulpverleners.

De film is geënt op het gelijknamige boek van Geert Taghon, die vijftien jaar werkte in de forensische jeugdpsychiatrie in Kortrijk. Veel van zijn ervaringen door de jaren heen zijn in de film terecht gekomen, wat de film soms een anekdotisch karakter geeft. Verschillende grote en kleine gebeurtenissen die zijn samengeperst in een speelfilm van bijna twee uur en die je soms naar adem doen happen. Sowieso doet de film je versteld staan wat een kind kan overkomen, als je vader en moeder door drank- en drugsgebruik twee ongeleide projectielen zijn geworden. 

Het verhaal van Liam wordt verteld vanuit de jeugdinstelling waar Liam is opgenomen, terwijl aan de hand van flash-backs zijn turbulente en gewelddadige jeugdgeschiedenis wordt getoond. Een jeugd met twee ouders die volledig doorgeslagen zijn. Helaas gaan acteur Colin van Eekhout en Sahra van Deursen daarbij ook gereld door het lint in schoolvoorbeelden van ‘overacting’.

Een zeer gewelddadige vader die zijn vrouw verkracht, zijn kind slaat en thuis ‘gangbangs’ organiseert. Op school plast en poept Liam in zijn broek, wat tot nieuwe woede-uitbarstingen leidt van zijn ouders. En als de school op zeker moment thuis poolshoogte komt nemen worden ze binnen de kortste keren het huis uit gebonjourd. 

Heftig
Ook in de instelling waar Liam uiteindelijk terecht komt en waar hij liefdevol en met empathie wordt opgevangen door groepswerkers Jos en Pauline, gaat het er soms heftig aan toe. Kleur- en cultuurverschillen tussen de jongens zorgen geregeld voor conflicten, onder meer tussen Liam en Momo, die de pikorde bepaalt in de leefgroep. Ook hier kost het de begeleiders moeite om grip op de groep te houden en is er frustratie als dat niet lukt. 

Na een tijdje ontstaat er een vertrouwensband tussen Liam en Pauline, die in therapeutische sessies de pijnpunten uit zijn jeugd ter sprake brengt. Dat lijkt de situatie te verbeteren, maar er hoeft maar iets te gebeuren en de stoppen slaan weer door bij Liam, een fantastisch rol van de jonge Thibaud Dooms, met Natali Broods (Pauline) als een geweldige tegenspeelster.

Zelfs een moeilijke scène, waarin Liam, na een erotische droom, verliefd wordt op zijn begeleidster, weten ze samen op een geloofwaardige manier te verbeelden. Al is de voorspelbare afwijzing van Pauline medeoorzaak van de fatale ommekeer in Liams gedrag.  Na een sessie waarin je als kijker bijna meehuilt met zijn oprechte verdriet en Pauline hem tevergeefs probeert te troosten, stamelt hij: “Wat moet ik verder met mijn leven?”  Het antwoord daarop is te gruwelijk voor woorden. Een einde dat je niemand toewenst en dat bedacht lijkt door een regisseur van een smakeloze horrorfilm.  

Jongens zonder thuis. Meral Uslu en Maria Mok, 2024, 65’, TV-documentaire (2doc) uitgezonden  19-6-2024. Terug te zien op uitzending gemist.

Skunk. Koen Mortier, België, 2023, 106’, speelfilm. Première 6-6-2024. Te zien in de bioscoop en of filmhuis. Nog geen streamingdiensten bekend.