Samen uit de schaduw

1 februari 2023 • Henk Maurits • FILMRECENSIE

Uit de schaduw durven stappen en ervoor uitkomen dat je een psychisch probleem hebt. Filmactrice Hanna Verboom nam die stap in 2021 met de korte film Uit de schaduw, waarin ze vertelt dat ze al twintig jaar een bipolaire stoornis heeft. Daar heeft ze nu een nieuw hoofdstuk aan toegevoegd door ook haar jongere broer Juda erbij te halen, die eveneens een stemmingsstoornis heeft. In de documentaire Samen uit de schaduw, die op “Blue Monday” in première ging, zien we wat dat voor hen beiden betekent. 

Cinetree
Hanna Verboom maakte naam als actrice in nationale en internationale films en tv-series, maar blijkt ook achter de camera een rol van betekenis te kunnen spelen. Als inspirator, producente, regisseur en interviewster maakte ze de afgelopen jaren korte films voor Cinetree, een alternatief filmplatform dat ze in 2014 oprichtte en dat fungeert als streamingdienst met een roulerend pakket van cinefiele films met vaak een maatschappelijke boodschap. Zelf maakte ze voor Cinetree een serie korte portretten en in 2020 bijvoorbeeld ook een lang video-interview met de Belgische psychiater Dirk de Wachter. 

In haar ‘mentale coming out’-film Uit de schaduw uit 2021 vertelde Verboom in het kort over haar ziektegeschiedenis, afgewisseld met commentaar van psychiater Dirk de Wachter. Ook in haar nieuwste film Samen uit de schaduw is Dirk de Wachter weer van de partij, ditmaal om ons vanuit zijn werkkamer in Antwerpen in een paar minuten te vertellen dat de maatschappij ‘zorgzamer, geduldiger en inclusiever moet zijn ten opzichte van mensen met psychisch lijden’, dat hij als ‘het ware lijden’ van de mens beschouwt. Hij benadrukt het belang van mensen om je heen hebben als je ‘psychisch kwetsbaar’ bent. Ook moeten mensen niet bang zijn om erover te praten. 

Hanna Verboom dorst pas tegen haar 40ste het taboe te doorbreken en te vertellen over haar psychische problemen. Ze had haar eerste psychose toen ze 19 was en kreeg daarna als diagnose: bipolaire stoornis. ‘Mijn wereld stortte in’ zo vertelt ze in de film. Twintig jaar later, na ups en downs, medicijnen, therapieën en gesprekken met familie en vrienden was ze er klaar voor om ermee naar buiten te komen. En ze was verbaasd over de vele blijken van herkenning die ze kreeg.

Psychische variatie
In haar nieuwe film Samen uit de schaduw gaat Verboom verder op de ingeslagen weg, maar nu samen met haar jongere broer Juda (25), die ook last heeft van een “psychische variatie”, zoals ze het beiden noemen. Juda vindt het duidelijk moeilijker dan zijn oudere zus om uit de schaduw te treden. Hij is onzeker, bang om verkeerd begrepen te worden en lijkt nog niet toe te zijn aan een echte openbaring van zijn psychische problemen, terwijl Hanna al een stap verder is en zelfbewust een boodschap wil uitdragen. 

Halverwege de film geeft Juda aan dat hij eigenlijk liever wil stoppen. Verboom lijkt even van slag, omdat ze dacht haar broer, door hem bij de film te betrekken, een helpende hand te kunnen bieden bij het oplossen van zijn problemen. Ook blijkt ze zich er, als het gesprek wat persoonlijker en intiemer wordt, schuldig over te voelen dat ze in het verleden eigenlijk te weinig aandacht aan hem heeft geschonken. Maar na een open gesprek hierover vinden ze elkaar weer en stappen opnieuw samen in de trein op hun weg door ggz-land.

In Samen uit de schaduw stopt de trein niet alleen bij bekende psychiaters als Dirk de Wachter en Jim van Os, en bij hoogleraar innovatie ggz Floortje Schepers, die bekend staan om hun alternatieve kijk op de psychiatrie. Ze gaan ook langs bij mensen die, net als zijzelf, met psychische problemen worstelen of te maken hebben gehad, zoals dichter Jesse Leport, die vertelt hoe hij omgaat met zijn angststoornis. Hiphopartiest Glen (Typhoon) de Randamie, vertelt hoe hij herstelde van een zware burn-out, en een spiritueel leider in Amsterdam, ziet spiritueel lijden juist als een “toegevoegde waarde”. Ook stappen ze binnen bij een zelfregiecentrum in Deventer, waar ervaringsdeskundigen elkaar als lotgenoten weten te vinden en te steunen. 

Weerbaarheid
Steun zoeken bij anderen en zoeken naar “verbinding” komt regelmatig terug in de gesprekken. Ook bij psychiater Jim van Os, die vindt dat we het oude ziektemodel achter ons moeten laten en moeten overstappen naar een ‘contactmodel’, via herstelacademies en E-communities. We moeten volgens hem af van het idee dat psychiatrie ‘iets verkeerds in de hersenen is dat we moeten repareren’. Volgens Van Os is het geen ziekte in het brein die je alleen door medicatie kunt oplossen. Hij pleit voor het ontwikkelen van psychische weerbaarheid. ‘We hebben allemaal een mentale variatie, waarvoor laagdrempelig plekken moeten zijn om met elkaar aan die mentale variatie te werken.’

Verboom pakt dat letterlijk op door in het Zelfregiecentrum van Deventer samen met haar broer een lied te introduceren, hiermee vervolgens de studio in te gaan en in een gezamenlijke uitvoering met een groep mensen, als sluitstuk van de film, de boodschap over de mentale weerbaarheid verder uit te dragen. Met een mantra die bekend in de oren klinkt en die neerkomt op een andere benadering van de psychiatrie, zonder witte jassen, vanuit een ander systeem, met meer maatwerk, een luisterend oor voor elkaar en met meer begrip voor psychische kwetsbaarheid. 

Samen uit de schaduw. Regie: Hanna Verboom, Ned., 2023, 54 min., documentaire. Première: 16 januari 2023 (“Blue Monday”) in De Filmhallen Amsterdam. De documentaire is gratis te zien via Cinetree.nl/Uitdeschaduw.