Euthanasie als goede daad

2 februari 2022 • Henk Maurits • FILMRECENSIE

Vrijwillige euthanasie is ondanks het liberale klimaat in Nederland nog altijd een heikel en heftig onderwerp. Met fervente voorstanders en even fanatieke tegenstanders. Maar het wordt nog een graadje moeilijker wanneer je zieke vader je expliciet vraagt om zijn levenseinde te regelen. Dat is het controversiële thema van Tout s’est bien passé, de nieuwste film van de Franse cineast François Ozon. Een film over een vader die, nadat hij op zijn 85ste een beroerte heeft gehad, zijn dochter vraagt, nee min of meer opdraagt euthanasie voor hem te organiseren. 

Riskant
In Nederland zou je dan kunnen aankloppen bij het Expertisecentrum Euthanasie (voorheen de Levenseindekliniek). Vanaf de start in 2012 tot 2018 klopten 2700 mensen met een hulpvraag aan bij de Levenseindekliniek, onder wie relatief veel psychiatrische patiënten, dementerenden en mensen met meerdere ouderdomsklachten. Maar in veel landen om ons heen is vrijwillige euthanasie nog een taboe onderwerp en strafbaar. Ook in Frankrijk, waar de film van Ozon zich afspeelt, riskeer je een gevangenisstraf van 5 jaar plus een forse boete als je helpt bij vrijwillige euthanasie (suïcide assisté).

Dat maakt de vraag van André Bernheim aan zijn dochter Emmanuèle extra moeilijk en riskant. Naast de morele dilemma’s, vragen en weerstand die het oproept bij familie en geliefden, heeft ze ook nog te maken met de juridische kant van het verhaal en van de weg die ze moet inslaan om aan de doodswens van haar vader te voldoen. Weigeren is voor haar geen optie. Ze houdt van hem en vindt dat ze aan zijn ultieme wens moet voldoen, wat anderen er ook van vinden. 

Haar vader maakt het haar daarbij niet gemakkelijk. Zij mag dan de favoriete van twee dochters zijn, zo aardig was hij vroeger niet voor haar, blijkt uit enkele flash-backs. Ze heeft zelfs wel eens gewenst dat hij dood was, zo herinnert haar zus Pascale zich nog, om er fijntjes aan toe te voegen dat ze nu de kans krijgt. Het zijn dit soort kleine morbide grappen, die de film wat lucht geven. Zoals Emmanuèle ’s avonds voor de spiegel het gezicht van haar vader nabootst – met scheef hangende mond en lodderoog – wanneer hij de beide zussen met zijn onaardige opmerkingen weer eens de ziekenhuiskamer uit heeft gejaagd. 

Vader en dochter
De dynamiek van de film speelt zich af tussen vader André, een mooie rol van André Dussollier en Ozon’s favoriete actrice Sophie Marceau in de rol van Emannuèle. Ook een andere favoriete actrice belandt aan het ziekbed van André, namelijk Charlotte Rampling die de hoofdrol speelde in Ozon’s Sous le sable (2000). Zij heeft een bijrol als de echtgenote met wie André al jaren in onmin leeft. Claude leidt al lange tijd aan Parkinson en depressies en de twee echtelieden hebben elkaar eigenlijk al dood verklaart. Het cynisme naar elkaar toe is pijnlijk en komt voor een belangrijk deel doordat André een geheime relatie had met een man. Deze ook door beide zusters gehate man, wordt gaandeweg steeds belangrijker in de film en speelt zelfs een sleutelrol in de eindfase, wanneer de euthanasie bijna lijkt te stranden omdat hij ertegen is.

Ozon baseerde zich voor de film op het boek dat Emmanuèle Bernheim in 2013 schreef over de vrijwillige euthanasie van haar vader André, een fabrikant en kunstverzamelaar, die getrouwd was met beeldhouwster Claude de Soria (Charlotte Rampling in de film). Ozon kende Bernheim goed als schrijfster, want ze werkte zowel mee aan het scenario van zijn meest succesvolle film Sous le sable uit 2000, als aan Swimming Pool (ook met Charlotte Rampling). Maar pas in 2017, toen Bernheim op haar 62ste was overleden aan kanker, waagde hij zich aan een adaptatie van het boek Tout s’est bien passé (alles is goed gegaan).

Prijskaartje
Een titel die refereert aan de verlossende woorden aan de telefoon van de ‘Swiss Lady’, zoals ze in de film genoemd wordt, die de euthanasie van André begeleidde in Zwitserland omdat het in Frankrijk niet mogelijk was. Aan de diensten van deze ‘Swiss Lady’ (een rol van Hanna Schygulla) hing wel een prijskaartje van 10.000 euro. Wat Emmanuèle in de film doet verzuchten: “Hoe doen arme mensen dat?” Waarop haar vader antwoordt: “Die wachten met sterven”. Een antwoord dat iets zegt over André, maar ook over de insteek van François Ozon, die er absoluut geen melodrama van wilde maken en ook geen discussiefilm over euthanasie. Hem gaat het, zoals meestal in zijn films, om de relaties tussen mensen. Zoals hier tussen vader en dochter(s) die in een maalstroom terechtkomen door de euthanasiewens van André, nadat ze eerder al op scherp waren gezet door zijn homoseksuele relatie, een ander terugkerend thema in films van Ozon, die van zijn eigen homoseksualiteit nooit een geheim heeft gemaakt.

Tout s’est bien passé is zoals gezegd zeker geen melodrama, het is eerder een feitelijk verteld verhaal op basis van het boek van Emmanuèle Bernheim, waarin in een tijdsbestek van zeven maanden wordt toegewerkt naar de euthanasie van André. Een film waarin de emoties soms hoog oplaaien, sociale en morele dilemma’s aan de orde komen, evenals twijfel, woede, wanhoop en hoop op een ommekeer. Zoals bij Simone, een familielid dat Ravensbrück overleefde en niet snapt dat André niet meer wil leven. Net zoals Gérard, de vriend van André, die hem niet kwijt wil en die op de valreep de ‘samenzwering’ van de zussen probeert te dwarsbomen, wat nog voor een spannend en onverwacht slotakkoord zorgt in een film die vooral aan het denken zet.

‘Tout s’est bien passé’. Regie: François Ozon, Frankrijk, 2021, 113 min., speelfilm. Première: Filmfestival Cannes 2021. Te zien in de filmtheaters vanaf 3 februari 2022.