Zicht op problemen maar blind voor oorzaken 

17 juli 2021 • Bauke Conijn • TOEKOMST GGZ

Het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport wil de discussie aanzwengelen over de problemen die in de GGZ spelen en hoe zij kunnen worden opgelost. Afgelopen mei gaf het de discussienota ‘Zorglandschap GGZ’ uit. Deze wil de problemen benoemen en een aanzet geven voor een discussie over mogelijke oplossingen. Nadrukkelijk wordt om reacties gevraagd. Bauke Conijn van Mad Pride Nederland pakt de handschoen¹ op en concentreert zich daarbij op de oorzaken van deze problemen waar de nota aan voorbij gaat. Zicht op deze oorzaken is onmisbaar voor duurzame oplossingen. 

Bezuinigingen
De GGZ is al langere tijd in crisis. De discussienota wil een aanzet geven voor een discussie hierover. Zij benoemt een aantal problemen in de GGZ, maar gaat niet in op de oorzaken van die problemen. Dat is een gemiste kans, want daardoor kunnen we de problemen niet bij de bron aanpakken en ook niet leren hoe deze in de toekomst zijn te voorkomen.

Als reactie op de financiële crisis in 2006 zijn er vergaande bezuinigingen doorgevoerd in de zorg, die daardoor in een soort overlevingsmodus terecht is gekomen. Geen geld uitgeven aan wat niet op korte termijn noodzakelijk is voor het voortbestaan van de GGZ-instelling werd het devies. Minder cursussen, minder samenwerken en mensen met complexe problemen buiten de deur houden, want de winstmarge voor hun behandeling is te klein. 

Door deze bezuinigingen heeft de GGZ een fikse schuld opgebouwd (‘geld lenen kost geld!). Die moet afbetaald worden, want anders moeten de mensen die de dupe zijn geworden van deze bezuinigingen doormodderen in hun uitzichtloze situatie. Totdat zij geen andere uitweg meer zien dan suïcide of euthanasie. 

Zorgbelemmering
Ook de invoering van de zorgverzekeringswet in 2006 zorgde voor problemen. Daarvóór waren zorgverleners verzekerd van een stabiel inkomen en patiënten vrij om naar de dokter te gaan wanneer nodig. De administratieve lasten waren laag, zodat zorgverleners zich volledig op de zorg zelf konden richten.

In 2006 werd het DBC systeem ingevoerd. Voortaan moest elke verrichting verantwoord en apart gefactureerd worden. Dat zou de zorg transparanter maken. Efficiënter werd ze niet getuige de hoge administratieve lasten en de steeds meer toenemende zorgkosten.

Bovendien ontstond een systeem dat mensen systematisch de toegang tot zorg ontzegt. Zorginstellingen gaan failliet. Mensen in armoede kunnen het eigen risico niet betalen. Poortwachters bepalen of de zorg wel echt nodig is. Kwaliteitseisen beperken de beschikbaarheid van behandelingen. En een instelling te die de benodigde behandeling kan bieden is vaak onvindbaar. Zorg die niet geleverd kan worden, hoeft ook niet te worden vergoed. Dat betekent meer winst voor de zorgverzekeraar.

De discussienota benoemt in dit verband de lange wachttijden en het niet voorhanden zijn van passend zorgaanbod. Zo dreigen psychische problemen te verergeren. Om dit te voorkomen is een campagne voor vroeg-signalering in het leven geroepen, maar die zorgde enkel voor meer instroom in de GGZ zonder de oorzaak van het probleem op te lossen. 

Diagnoses
Het stellen van een diagnose in de GGZ is complex en vereist maatwerk. Er is geen meetapparatuur die kan achterhalen wat de oorzaak is van iemands psychisch lijden. Je moet echt met de patiënt in gesprek gaan om te achterhalen welke interactie met de samenleving het psychisch lijden veroorzaakt. Daarmee is elke diagnose ook uniek. 

Het DBC-systeem vereist juist een beperkt aantal vooraf bepaalde diagnoses. Daarvoor wordt het classificatiesysteem van de DSM gebruikt, maar een classificatie is geen diagnose. Voor het stellen van een echte diagnose is geen financiële vergoeding beschikbaar en daarmee verdwijnt ook het perspectief op een behandeling die de oorzaak van psychisch leed aanpakt. In plaats daarvan dienen hulpverleners behandelingen uit te voeren die statistisch gezien effectief zijn bij een bepaalde DSM-classificatie. Zo is het medewerkers in de GGZ onmogelijk gemaakt om echte psychische zorg te verlenen. Dat zou ook de grote uitstroom van personeel kunnen verklaren. Het is dus goed dat er plannen zijn om het DBC-systeem af te schaffen. 

Vooroordelen
De discussienota bevat een hoofdstuk over preventie. Daarin wordt erkend dat de samenleving steeds hogere eisen stelt aan mensen waardoor problemen zich kunnen opstapelen. Helaas richten de voorgestelde beleidsopties zich niet op het inperken van deze hoge eisen of het inbouwen van vangnetten om opstapeling van problemen te voorkomen. Die hoge eisen zijn te danken aan het neoliberaal beleid dat sinds de jaren ‘80 in Nederland gevoerd wordt. Onder het mantra van ‘vrijheid’ heeft de overheid haar verantwoordelijkheden steeds meer afgeschoven op de burger. Met de financiële crisis van 2006 zijn de sociale vangnetten wegbezuinigd. Deze zouden te duur zijn. De gevolgen belanden uiteraard op het bordje van de GGZ. 

De discussienota schuift de verantwoordelijkheid ook in de schoenen van de slachtoffers. Zij moeten: de imperfecties van het leven accepteren, betere gezondheidsvaardigheden ontwikkelen, verantwoordelijkheid nemen voor hun dagelijks functioneren, leren omgaan met schulden, hun ‘leefstijl’ verbeteren en arbeiden. En toch stellen de auteurs van de discussienota dat zij geen standpunten innemen.

Maatschappelijke verantwoordelijkheid
Onbetaalbare starterswoningen, financiële onzekerheid, een mensonterende Participatiewet, toeslagenaffaires en kudde-immuniteit zijn geen ‘imperfecties van het leven’, maar politieke keuzes. Het zijn keuzes die bewust de mensenrechten schenden. De slachtoffers daarvan zijn machteloos hiertegen en deze machteloosheid leidt tot symptomen die we psychische problemen noemen. In de GGZ wordt nog steeds gedaan alsof die symptomen een biomedische oorzaak hebben. Ze ziet het als haar taak om mensen te ‘leren’ de machteloosheid te ‘accepteren’, zodat de rest van de samenleving er geen last van heeft. Niet dat de GGZ hier veel keuze in heeft, want onze regering vindt dat mensen alleen recht hebben op psychische zorg als het gaat om ‘echte’ psychische aandoeningen, dus aandoeningen met een biomedische oorzaak. Uiteraard is deze biomedische aanpak in strijd met het VN-verdrag inzake de rechten van personen met een handicap. 

Een duurzame GGZ zou niet alleen moeten kijken naar de individuele patiënten en hun problemen, maar ook naar de maatschappelijke oorzaken daarvan. Het is de taak van hulpverleners om daarover een maatschappelijk debat aan te zwengelen opdat deze oorzaken structureel aangepakt kunnen worden. Zo nodig gaat de hulpverlener samen met de patiënt en protestbord de straat op. Hiermee wordt de GGZ het zelfhelend systeem van onze samenleving waarbij de oplossing van elk probleem ook bijdraagt aan preventie.

Gedwongen behandeling
De biomedische aanpak van psychische zorg zorgt niet alleen voor mensenrechtenschendingen, maar is ook een immense kostenpost. Zo kost folteren of ‘verplichte zorg’, zoals de wet vervolging geestelijk gehandicapten (WVGGZ) dit eufemistisch noemt, al snel een paar honderd euro per slachtoffer per dag. En dit is lang niet de enige vorm van onnodige en vaak schadelijke behandeling. Andere voorbeelden zijn: behandeling op basis van onvolledige of onjuiste informatie, behandeling die verplicht wordt gesteld om ergens te mogen wonen of om toegang te krijgen tot de zorg waar iemand om vraagt, behandeling om een uitkering te kunnen behouden, behandeling die het gebrek aan passend onderwijs of werk moet compenseren en medicatie die geslikt wordt omdat er anders afkickverschijnselen optreden en taperingstrips om af te bouwen ontbreken. 

Naast onnodige kosten, gaan deze behandelingen ook gepaard met een ziekmakende machteloosheid en veroorzaken ze vaak iatrogene schade. Daaruit volgt weer een langdurige zorgbehoefte en soms zelfs permanente arbeidsongeschiktheid.

Slot

De overheid zal zelf de puinhopen van 40 jaar neoliberalisme moeten opruimen. De eeuwenoude gewoonte om de GGZ te misbruiken om slachtoffers te onderdrukken en monddood te maken, moet echt eens stoppen. In plaats van loze beloftes zien we graag daadkracht in de vorm van een constitutioneel hof en een geratificeerd optioneel protocol voor het verdrag inzake de rechten van personen met een handicap.

1. Dit is een ingekorte versie van deze reactie. De volledige tekst is te vinden op de site van MadPride Nederland   https://madpride.nl/discussienota-ggz 

De illustraties bij dit artikel zijn van Heinz Mölders