‘Medelijden is puur kut!’

29 oktober 2020 • Aartjan ter Haar • BOEKRECENSIE

In haar roman Erg hè! schetst Petra Jorissen met licht cynisme de ervaringen van Julia Leenaerts die tijdelijk in een revalidatiecentrum verblijft. Anders dan veel revalidanten in Olympiade, is Julia opgegroeid met een beperking. Dat maakt dat ze met een aangename distantie haar eigen situatie en die van de mensen om haar heen bekijkt. Kern van het boek is telkens weer de vraag: welke rol speel je als mens met een beperking?

Revalidatieroman
De laatste jaren krijgen hoofdpersonen met een beperking of chronische ziekte vaker een plek in de Nederlandse literatuur zonder dat ze als slachtoffer of held worden gepresenteerd. Uitgevers zien kennelijk winst in boeken met waargebeurd leed en persoonlijke ervaringsverhalen. Ook is er steeds meer aandacht voor auteurs die hun persoonlijke ervaringen verwerken in romanvorm.

Er is een groot verschil tussen de revalidatieroman van Petra Jorissen en de recente ontdekkingsreizen van Thomas Heerma van Voss en Hanna Bervoets in hun romans Condities en Welkom in het Rijk der zieken. In Condities moet Vincent Pek leren grip te krijgen op leven met de ziekte van Crohn. Na chronische pijn krijgt Clay in de roman van Bervoets de diagnose Q-koortsvermoeidheidssyndroom. Vincent en Clay worden vooral als slachtoffer van hun eigen lichaam geportretteerd.

Een en dezelfde wereld
Jorissen schetst geen vreemde nieuwe werelden met onduidelijke eindbestemmingen, maar ze laat zien dat mensen met en zonder beperking in dezelfde wereld rondrijden. Zonder belerend te worden toont ze mensen in het revalidatiecentrum die weliswaar over de problemen van hun eigen lichaam nadenken, maar ook geconfronteerd worden met nieuwe drempels in de samenleving waar ze straks tegenaan lopen. Het grote probleem van de mensen in de roman van Jorissen is niet grip krijgen op het eigen leven met een ziekte of dwarslaesie, maar om te leren omgaan met de mens zonder beperking.

Sven, heeft CIOS gedaan en rijdt na een duikongeval in een rolstoel. Hij wil de stad in en vraagt Julia wat hij moet doen om mensen hem niet zielig te laten vinden. ‘Medelijden is puur kut!’ wil Julia er boos uit flappen. Ze realiseert zich op tijd dat Sven nog niet bedolven is onder medelijden zoals zij.

‘Zit vooral rechtop in je stoel en kijk mensen aan’, zegt ze. ‘En vraag hulp bij het in- en uitstappen (…) De meeste mensen helpen trouwens best graag!’ Vroeger was medelijden een ware deugd, denkt Julia, mooi en noodzakelijk. Maar medelijden is vooral verlammend. Sven grinnikt. ‘Is dat nou alles?’.

Ook Jorit is meelijwekkend volgens familie en vrienden. Werken, een gezin stichten, een huis kopen, zou er voor hem na een val een steiger niet meer inzitten. Hij kan alleen nog een passief leven leiden, denken ze. Julia ziet iemand die wel degelijk maatschappelijk kan participeren. Tenminste als hij niet de voorgeschreven rol van passieve gehandicapte op zich neemt. Jorit moet een disability manager worden. Iemand die alles regelt wat nodig is vóór hij echt maatschappelijk actief kan zijn: rolstoel, uitkering, aanpassingen en voorzieningen in huis, hulp in de huishouding, zorg, enz. Hij moet leren wachten, omgaan met protocollen, regeltjes, indicaties, her-indicaties en huisbezoeken.

Ayesha, deed iets in de architectuur, houdt van hoge hakken en zoekt een rolstoeltoegankelijke woning in het centrum van de stad. Ze wil zo snel mogelijk gaan speeddaten. Tegen Ayesha zou Julia willen zeggen:'Wacht nog even. Je kunt beter eerst leren  hoe je de ‘gewone’ medemens over zijn ongemak heen kunt helpen zonder zelf gefrustreerd te raken.

Strijdbaar
De roman eindigt hilarisch. Nadat Job, rolstoelactivist, in de bar van Olympiade een anti-validisme training heeft gegeven – ‘Handicap is een deel van je identiteit, kun je trots op zijn. Nooit wil ik meer iets horen over gehandicapten als kwetsbare groep. Allemaal validistisch gepapegaai. Wij zijn niet kwetsbaar maar gemarginaliseerd.’ – belandt hij, dronken, met rolstoel en al in een vijver. Een andere revalidant wordt met haar rolbed van de snelweg gehaald. Julia zelf haalt chocoladebonbons en kan uitgerevalideerd weer naar huis.

Erg hè!, is een goed geschreven roman. De gebeurtenissen in revalidatiecentrum Olympiade zijn herkenbaar en mooi verbeeld. Keuzes die geen echte keuze zijn, intakegesprekken, een dot haren onder de kast. De toon is respectvol, strijdbaar en ingetogen humoristisch. Jorissen beschrijft op verrassende wijze hoe divers de groep mensen met een dwarslaesie is. Haar roman toont vooral dat leven met een dwarslaesie niet saai is. Anders dan Heerma van Voss en Bervoets laat Jorissen zien dat er leven achter de handicap is. Een belangwekkend, persoonlijk, maar gelukkig niet activistisch boek.

Petra Jorissen, Erg hè! Uit het leven van een rolmodel. Een revalidatieroman. Uitgeverij de Graaff 2020, 209 blz., € 19,99