Traumatische ervaringen zijn als voetafdrukken in nat cement
15 oktober 2020 • Veronique Huijbregts • PSYCHOTRAUMA
Nog te vaak blijven trauma’s als achtergrond van psychisch, sociaal en fysiek leed buiten beeld. Zo bleek ook op het landelijke symposium Psychotraumatisering 2020, afgelopen 3 oktober. Dat traumatische ervaringen door chronische stress waarmee ze gepaard gaan epigenetische schade in het DNA teweegbrengen, was bekend. En dat PTSS, ook complexe, goed behandelbaar is vernam ik tijdens dit symposium.
Aangetast DNA
Psychiater Christiaan Vinkers onderzocht bij een beperkte groep van 45 soldaten met oorlogstrauma’s de veranderingen in het DNA na een psychisch trauma. Hij behandelde hen met EMDR of in vivo exposure (blootstelling aan de angsten van de trauma’s). Bij de helft van hen herstelde hetzelfde stukje DNA dat was aangetast door de traumatische stress.
Jeugdtrauma’s die niet herkend of erkend worden, zieken vaak een leven lang door. Dat bleek uit wat ouderenpsychiater en biomedisch wetenschapper Sjacko Sobczak vertelde. Achter veel onbegrepen en ‘onhandelbaar’ gedrag bij mensen met dementie gaan traumatische ervaringen schuil, betoogde zij. Neem de vrouw die zich steeds agressief verzet bij elke aanraking. In een rustig gesprek met een behandelaar vertelde ze, misschien wel voor het eerst van haar leven, over het seksueel misbruik in haar jeugd. Navrant genoeg zijn veel situaties in verpleeghuizen triggers voor herbeleving van nare jeugdervaringen. Wat doet wonen op een gesloten afdeling met iemand die als kind opgesloten heeft gezeten? Sobczak werkt nu aan een diagnostisch instrument voor PTSS bij mensen met dementie.
Schild
Alle onderzoeken over seksueel misbruik en mishandeling ten spijt is er nog altijd te weinig aandacht voor ‘Adverse Childhood Experiences’ bij kinderen. Dat blijkt onder meer uit een Amerikaanse studie onder ruim 17.000 obese jongeren in San Diego en omgeving. Psycholoog Anne Marsman vertelde erover. Veel jongeren slaagden erin af te vallen, maar daarna kwamen ze even snel weer aan. Gesprekken met hen legden bloot dat meer dan 50 procent van deze jongeren in de jeugd was misbruikt. Hun vetlagen vormden hun beschermend schild. Afvallen is dan bedreigend. ‘Als je een oplossing verwart met een probleem dat moet worden opgelost, is het niet alleen onwaarschijnlijk dat de behandeling lukt, maar kan die ook leiden tot nieuwe problemen,’ aldus Marsman, zelf ook ervaringsdeskundige.
Ook veel kinderen in ons land maken traumatische gebeurtenissen mee laten cijfers van Augeo Foundation zien: 11 procent heeft zelfs 4 of meer ingrijpende gebeurtenissen meegemaakt. Dat geeft een groter risico op, onder meer, depressie, risicovol gedrag, financiële problemen, hartinfarct, diabetes en slechte schoolresultaten. Schroom niet naar traumatische ervaringen te vragen, benadrukte Marsman, ook al kost dat moeite en ongemak. Ze vestigde er de aandacht op dat veel hulpvragers niet zo verbaal zijn ingesteld, terwijl de meeste therapieën dat wel zijn. Marsman pleitte daarom voor lichaamsgerichte therapie. ‘Traumatische ervaringen zijn als voetafdrukken in nat cement,’ besloot ze. Meer aandacht voor de emotionele ontwikkeling van leerlingen op de basisschool en ‘traumasensitiever’ zijn, kunnen helpen die voetafdrukken te laten vervagen voordat het cement is uitgehard.
Succesvolle exposure
‘Mijn psycholoog vroeg er niet naar,’ zegt een jongere in een filmpje over zijn misbruikervaringen. Hij deed mee aan het onderzoek van gz-psycholoog Lotte Hendriks naar de werking van kortdurende, intensieve exposure therapie. Om uitval tegen te gaan besloot zij de behandeling te concentreren in een week. De therapeuten wisselden elkaar af, de jonge patiënten werden in totaal 24 uur in meerdere vormen blootgesteld aan angsten, veroorzaakt door de traumatische ervaring. Voor maar liefst 71 procent van hen pakte dat goed uit. ‘Het is alsof er twee grote bakstenen van mijn schouders zijn gevallen,’ vatte een van de jongeren het samen.
Naar de wond
Met een gepassioneerd pleidooi akelige jeugdervaringen niet onder het vloerkleed te houden besloot de Vlaamse auteur de Griet Op de Beeck, streaming vanuit haar Vlaamse keuken, de bijeenkomst. Bij haar gaat het op het jarenlang door haarzelf en anderen ontkende seksueel misbruik door haar vader. Dat tekende haar leven. ‘Als volwassene zat ik een grot die ik zelf had gebouwd,’ aldus Op de Beeck. Dat was eenzaam en donker. Ze ‘versleet’ veel hulpverleners voordat ze eindelijk die sterke therapeut vond die haar ‘naar de plek bracht waar de wonde leefde’. Die pijn onder ogen zien was het akeligste wat ze ooit had gedaan. Ze durft zich nu wel te verbinden met anderen en met het leven, háár leven. Het is mogelijk stevige trauma’s te boven te komen, aldus Op de Beeck.
Gedeeld geheim
Die ervaring wilde ze delen. In haar laatste boek maakt ze geen geheim meer van het misbruik door haar vader. Het is je grootste angst niet geloofd te worden, aldus Op de Beeck, maar dat was precies wat er toen gebeurde. Alle kritiek en scepsis haalden haar onderuit. Toch zou ze het opnieuw zo doen, want het misbruik blijven verbergen zou herstel belemmeren. ‘Ik heb nu grond onder mijn voeten,’ zei ze. ‘Het is fundamenteel fout als een therapeut niet verder kijkt dan de anekdotiek. Blijf zoeken naar manieren om voortgang te boeken,’ adviseerde ze de symposiumbezoekers. Die waren er stil van.
Niet zwijgen maar woorden zoeken, ook non-verbaal, niet wegkijken maar bevragen en benoemen, dat is de taak van een goede therapeut. Want zwijgende heelmeesters maken stinkende wonden.