Opening tweede locatie Recovery College

28 december 2018 • Jaap Meeuwsen • NIEUWE PSYCHIATRIE

Enik Recovery College in Utrecht is een centrum voor scholing en persoonlijke ontwikkeling voor mensen die zelf ervaring hebben met psychische problematiek of verslaving. Het is een school voor het leven waar je cursussen, trainingen en herstelwerkgroepen kunt volgen om sterker te worden. Mensen werken er zonder tussenkomst van ggz-hulpverleners actief aan hun eigen herstelproces. Naast de vestiging aan de Vaartsche Rijn is nu een tweede locatie geopend in Overvecht. 

Kabouter Gert, de Gelabelde
Gehuld in aardekleuren, hoedje met veer, knickerbocker met kniekousen, borstelige wenkbrauwen en blozende wangen. De man heeft iets weg van een grote kabouter. Ik maak een compliment over zijn uitgesproken tijdloze kledingstijl en hij, Gert van de Berkt, steekt direct van wal. ‘Vroeger werden mensen met een beperking het bos ingejaagd. Ze kwamen daar maar af en toe uit om te werken op het land voor wat voedsel, maar mochten de stad niet in. Eenmaal klaar met werken werden ze weer de bossen ingejaagd. Zo is de legende van de kabouters ontstaan. Met mijn kleding draag ik uit dat ik een vertegenwoordiger ben van die kabouters; de mensen met een beperking.’

Aandacht voor achterstelling
Gert is gekomen om psychiater Jim van Os een schilderij van eigen hand aan te bieden, waarop de hele wereld als een allegorie is afgebeeld, een beetje zoals de hel van Dante, in expressief naïeve stijl. Hij wil aandacht voor de achterstelling van mensen met een verstandelijke beperking en bepleit zijn zaak met luide monologen. ‘Alleen mensen met een grote mond komen aan het woord!’ roept Van de Berkt me toe.

Niets in de geestelijke gezondheidszorg lijkt op Enik Recovery College. Nergens past zo’n persoon als Gert zo naadloos in het gezelschap. Overal zal Gert tot de orde geroepen worden, maar niet hier.

De open, tolerante en begripvolle sfeer van het gebouw aan de Vaartsche Rijn is meegereisd naar deze dependance in Overvecht. Deels, want dit gebouw is ook moderner, ruimer en lichter. Enik gaat vooruit in de vaart der volkeren. Het is stampvol, iedere vooruitstrevende ambtenaar of werker in het sociaal domein, elke ervaringsdeskundige of onderzoeker wil hierbij zijn. Het barst hier van de peers, die voor de gelegenheid een sticker op hebben. Het mag duidelijk zijn: zij runnen hier de tent.

Aan het enthousiasme en de bescheidenheid van medeoprichter Ton Verspoor is gelukkig niets veranderd. Met pretogen, de glimlach nooit ver weg, vertelt hij over de grondslag van Enik: 100 procent peer support, ruimte voor persoonlijke ontwikkeling en ontdekking.

Geen diagnose of toelatingscriteria
Geen diagnoses, geen toelatingscriteria, geen trajecten, alleen de wens om te groeien is voldoende. En dan deze plek in de stad: een uitdagender omgeving is nauwelijks voor te stellen. Midden in een wijk waar veel sociale projecten worden ontwikkeld. Een wijk waar mentale gezondheidsproblematiek nooit ver weg is, maar zelden zo benoemd wordt. Daar past Enik goed tussen.

De schoonmaakster van de andere locatie is ook gekomen, samen met een vriend. Ze hebben geen kennis van de geestelijke gezondheidszorg, ze zijn hier uit nieuwsgierigheid en beleefdheid. Ik voel me een beetje pionier als ik hen uitleg dat Enik geen traditionele hulpverlening is, maar dat hier ervaringskennis ingezet wordt om verder te komen, dat mensen die zelf een weg gevonden hebben uit hun problemen een voorbeeld kunnen zijn voor wie nog niet zover is. Gelukkig ben ik als ik zie dat de gefronste wenkbrauwen bij haar vriend verdwijnen (huh, hulpverlening zonder hulpverleners..?) en plaats maken voor een aha-erlebnis ( wat een goed idee!).

Toekomst van de GGZ?
Hoofd divisie hersenen UMC Jim van Os is trots op zijn rol bij deze formele opening van de tweede locatie van het Recovery College. ‘Dit is de toekomst van de geestelijke gezondheidszorg.’ Hij schetst een beeld van de situatie nu. ‘80 procent ggz met diagnoses, psychiaters en verpleegkundigen en 20 procent sociale ggz. In de toekomst zal het omgekeerd zijn. We gaan het nu echt anders doen. Deze twee Eniks zijn nog maar het begin, er zullen er vele volgen. De mensen hier vormen een healing community. De Peer Group is het medicijn. Natuurlijk, psychiaters en pillen zijn nodig, maar ze zijn maar een klein onderdeel van het leven van iemand met psychiatrische problematiek.'

Sociale psychiatrie doet het prima
‘Hoe gaat het eigenlijk met de ggz?’ vraag ik een voormalig psychiatrisch verpleegkundige van 85 jaar. ‘Slecht. De acute zorg, de enige nuttige sector van de ggz, functioneert niet meer. Kijk maar om je heen op straat.’ Maar over Enik is hij wel te spreken, de sociale psychiatrie doet het prima. Ook een aspirant-ervaringsdeskundige die hier opgeleid wordt als ambulant begeleider, geeft kernachtig aan wat het nut is van Enik. Op mijn vraag wat voor hem anders is nu dan een jaar geleden, antwoordt hij: ‘Nu heb ik werk!'

Martijn Kole, de andere medeoprichter, ooit lid van de cliëntenraad van de voormalige RIBW (nu Lister) waar Enik een zelfstandig onderdeel van is. Kole memoreert hoe hij letterlijk uit de kelder gekomen is waar de raad kantoor hield. Enik is sindsdien volwassen en Kole voelt zich, intussen adviseur van Raad van Bestuur, geen ‘marsmannetje’ meer.

Zó doen we dat tegenwoordig
Onbedoeld toppunt van de bijeenkomst is Gerts overhandiging van zijn schilderij, met een speech die het gebrek aan aandacht voor mensen met een beperking ruimschoots compenseert. Vervolgens krijgt Jim van Os Stenen voor brood, het klassieke boek uit de jaren tachtig, uit handen van veteraan van de cliëntenbeweging René van der Male. Ook dat is niet gepland. Het boek gaat over de psychiatrie van dwang en isoleercellen die als machtsmiddelen van de heersende klasse werden gezien. En ook over hulpverleners als dienaren van die heersers.

René raakt tijdens zijn betoog overmand door emoties en wordt liefdevol opgevangen door omstanders met knuffels en een glaasje water. Zo doen we dat dus tegenwoordig, hier in de nieuwe psychiatrie. 

Enik Overvecht, Neckardreef 12 in Utrecht
Enik Hoograven, Vaartscherijnstraat 51 in Utrecht
www.enikrecoverycollege.nl

Op het youtubefilmpje vind je achtergrondinfo over Gert van de Berkt, de Gelabelde, annex hoofdkabouter. Kijk op: https://www.youtube.com/watch?v=nrxoZJGz9Wg