Zie mij doen. Kijken en bekeken worden 

14 september 2018 • Henk Maurits • FILMRECENSIE

Zie mij doen SofieIn 2010 wist de Vlaamse filmmaakster Klara van Es iedereen te betoveren met haar film Verdwaald in het Geheugenpaleis waarin ze een groep mensen met Alzheimer een poosje volgde. Hetzelfde doet ze acht jaar later in Zie mij doen: een sfeervolle, intieme en openhartige documentaire over het leven van een groep bewoners in Monnikenheide, een Vlaamse instelling voor mensen met een verstandelijke beperking. Mensen met herkenbare gevoelens, angsten, wensen en verlangens die wel veel zorg en mentale begeleiding nodig hebben. 

Vertrouwen
“Monnikenheide” is een centrum voor mensen met een verstandelijke handicap vlakbij het Belgische dorp Zoersel. Filmmaakster Klara van Es liep er geruime tijd rond om mensen te leren kennen en het vertrouwen te winnen van bewoners van de kleinschalige, huiselijke woningen, waar dag en nacht zorg op maat wordt geleverd door een vast begeleidingsteam . “Langdurige en frequente ondersteuning aan volwassenen met een beperking, in een groene leefomgeving en met een uitdagende dagbesteding,” zoals het in jargon heen. 

In drie jaar tijd wist ze het vertrouwen te winnen van Sofie, Nadine, Quan, Mathias, Sam en Jessica, zes bewoners die een klein jaar werden gevolgd met de camera. Het leidde tot een poëtische, sfeervolle film in soms wondermooie zwart-wit beelden, ondersteund door een jazzy soundtrack van de Belgische pianist en componist Jef Neve, die ook de muziek voor verschillende Belgische speelfilms op zijn naam heeft staan. 

Kijken
We kijken in Zie mij doen naar dicht op de huid gefilmde personages, die de regisseur en haar cameraploeg in de groep lijken te hebben opgenomen. Voor de bewoners is Klara even vertrouwd geworden als de vaste begeleiders en dat levert prachtige, intieme observaties op. Momenten die je pas kunt vastleggen als de camera niet meer als blikvanger en stoorzender fungeert. Een manier van filmen die we ook kennen van de Amerikaanse documentaire filmmaker Frederick Wiseman. De bewoners zijn zich soms bewust van de camera, poseren nadrukkelijk, of vragen de regisseur om een reactie. Maar even vaak voelen ze zich onbespied en praten onbevangen over moeilijke of intieme onderwerpen, wat uiteraard de mooiste momenten in de film oplevert.  

zie mij doen samenZoals de camera naar ze kijkt in de film, worden ze in het dagelijkse leven buiten het centrum ook door mensen aangekeken of nagekeken. “Mensen blijven soms naar je staren. Dat is vervelend”, zegt Jessica, een van de zes geportretteerden. Zij vindt dat je mensen moet respecteren zoals ze zijn. “Wij hebben evenveel rechten als gewone mensen.”  

Kijken en bekeken worden is maar een van de vele onderwerpen die voorbij komen in de film. Om de zoveel tijd is er een ‘rondje gevoelens’, waarbij onder begeleiding gesproken wordt over zaken als angsten, boosheid, verdriet, blij zijn. 

Gaandeweg krijgen de bewoners steeds meer een eigen gezicht. Sofie, die dubbelgehandicapt is en nauwelijks praat. Haar vriendin Nadine, met het syndroom van Down die vol angsten zit. Mathias, een ‘autistic savant’ die voortdurend zijn datakennis ten toon spreidt. Rolstoeler Quan, die verliefd is op An en ook dol is op muziek. Net als Sam, iemand met het syndroom van Down, die gepassioneerd zijn liefde voor gevoelige liedjes en André Rieu etaleert. “Daar word ik helemaal kalm van en dan zakken alle problemen naar beneden”, zegt-ie in een ontroerende scène.

Gevoelig 
Zie mij doen is een gevoelig portret van een kwetsbare groep mensen, die niet per se ongelukkig zijn omdat ze handicap hebben, maar door die handicap wel veel onvervulde verlangens hebben op het gebied van de liefde, een gewoon leven leiden en kinderen krijgen. Een van de mooiste scènes speelt zich af als de kapper voorbij komt en het en passant gaat over het opvoeden van kinderen. Jessica, de slimste van het stel, vindt dat er veel moeders zijn die hun kinderen niet kunnen opvoeden. ”Ik vind dat wij soms slimmer zijn dan mensen zonder een beperking, omdat wij bewust geen kinderen nemen omdat wij weten dat het niet goed komt.” Om er meteen aan toe te voegen dat dat niet wil zeggen dat ze geen kinderen wil. 

Zie mij doen NadineJessica heeft een belangrijke hobby: paardrijden. Dat vindt ze zelfs belangrijker dan een vriend, zegt ze. Ze is er ook goed in zoals blijkt bij een concours-hippique, waar ze een zilveren medaille weet te veroveren. Het geeft haar evenveel voldoening als Quan die tijdens het popfestival “Rock for Specials” helemaal uit zijn dak gaat en in trance met gesloten ogen meezingt en mee juicht met de band. Alsof hij wil zeggen: “Kijk mij nou”, ofwel "Zie mij doen".   

'Zie mij doen', regie: Klara van Es, België, 2018, 84 min. documentaire 
Première op zondag 30 september 2018 in Utrecht op het Nederlands Film Festival. 
Vanaf 11 oktober draait de film in een tiental filmhuizen in Nederland en na 16 oktober is de film ook verkrijgbaar op dvd.  
De film werd in maart 2018 op het documentaire festival ‘Docville’ in Leuven bekroond als beste Belgische documentaire