Als je papieren je vijand worden

8 augustus 2018 • Karlijn Roex • Psychiatrisch én vluchteling 

Spreekuur 89 zet zich in voor de vrijheid van groepen en individuen die onderdrukt worden omdat zij als verdacht worden gezien. Niet in de strafrechtelijke zin, maar als ‘risicopopulatie’. Ze voldoen niet aan de mainstream. Mensen met psychiatrische problemen horen nadrukkelijk tot de doelgroep. Oprichtster Karlijn Roex sprak op 1 mei over haar werk en roept ons op na te denken over de onmenselijke kanten van onze door regels en protocollen geleide samenleving. 

Muren slopen
Het is december 2017. Een vrouw belt naar Spreekuur 89. Wij zijn een collectief dat muren die ons gevangen houden en van elkaar scheiden wil slopen. ’89 was in de zeventiende eeuw het jaar dat de muren van de Bastille werden gesloopt. In het jaar 89 van de twintigste eeuw werd de Berlijnse muur gesloopt. Maar de eenentwintigste eeuw kent nog steeds veel muren. De vrouw aan de telefoon is van middelbare leeftijd en heeft een vriendelijke stem. Ze heeft diabetes en haar medicijnen zijn op. Ze heeft geen onderdak, kan nergens terecht voor zorg.

Ik bel verschillende instanties waarvan ik vermoed dat ze deze vrouw zouden kunnen helpen. Allemaal willen ze een inschrijving bij de gemeente, een postcode en een identiteitskaart. Vanwege de subsidieverstrekker, of vanwege het protocol. Alleen, de identiteit van mevrouw vertelt de autoriteiten dat ze hier eigenlijk helemaal niet mag zijn.

Ik heb een mens aan de telefoon, geen nummer, geen papier, maar een mens die medische zorg nodig heeft, net als ieder ander. En ook een dak boven haar hoofd. Het is december, het is ijskoud. We kunnen haar niet buiten laten slapen. Ik bel opnieuw, maar ze houden voet bij stuk. We hebben haar gegevens nodig, een adres en identiteit. Weten zij wat het betekent om te moeten vluchten, vraag ik mij af.

Psychiatrisch vluchteling
Ik bel met haar oude zorgverlener om advies over haar diabetes en over zorg. Deze sommeert me direct te politie te bellen. Waarom?, vraag ik. Ik krijg inmiddels het gevoel in 1940 te zijn beland. Hij antwoordt: ‘Omdat ze een rechterlijke machtiging heeft. Ze moet hier in de instelling zitten. De politie is naar haar op zoek. We vragen u om de politie te vertellen waar ze zit.’

Het is dus een psychiatrische vluchteling. Ik zeg: ‘Ik weet niet waar ze nu is, meneer, maar al zou ik het weten dan zou ik het niet aan de politie vertellen. Mevrouw is namelijk weggelopen en ze wil niet terug.’ Hij antwoordt: ‘Maar ze heeft geen reden om weg te lopen, want ze zat hier goed in de instelling. Ik antwoordt verontwaardigd: ‘Dat is niet aan u of aan mij, om dat voor haar te bepalen.,. Blijkbaar zat ze daar niet goed, want ze wilde weg.’ Het blijft stil aan de andere kant van de lijn. We bedanken elkaar vriendelijk en gaan weer verder met onze eigen zaken.

Gebrandmerkt
Ik reflecteer. Zodra je de status van wegloper hebt, worden je papieren je grootste vijand. Op jouw identiteit staat een officieel brandmerk, een rechterlijke machtiging. Je identiteit sommeert de burger en professional om jou te melden bij de politie, die je terugbrengt naar de instelling. Waar je niet wilde zijn. Naar onvrijheid.

Voor velen onder ons zijn identiteitspapieren een weg naar vrijheid, naar een eigen huis, een baan, een verre vakantiebestemming, naar medische zorg. Na dit telefoontje had ik de neiging mijn identiteitspapieren verbranden. Ze zijn deel van de muren, die we moeten slopen. Ik ken mensen die weggelopen zijn uit een psychiatrische instelling en die jaren later uit protest hun papieren hebben verbrand. Het zijn middelen om ons van elkaar te scheiden. Om te bepalen wie wel en wie niet een fijn leven mogen leiden. Wie superieur is, en wie inferieur. Bepaald door wie?

Ik doe hier niet aan mee, dacht ik. Mevrouw die belde was op de vlucht. Zoals zovelen. Deze mensen leven in een andere wereld, niet omdat ze in een waan leven, maar omdat de wereld zich tegen hen heeft gekeerd. Als ieder rondom je wordt gesommeerd de politie te bellen vanwege jouw banale aanwezigheid, dan wordt iedereen op straat jouw potentiele verklikker. En waar vind je dan iemand die jou niet zal melden? Waar is degene wiens denken niet ophoudt bij een officieel brandmerk, een rechterlijke machtiging of een asielafwijzing? Waar is degene die kritisch doorvraagt, die durft te kijken voorbij de autoriteit, in eigen autoriteit?

Menselijkheid op eigen gezag
Mensen kunnen mij ‘arrogant’ noemen, omdat ik het oordeel van een rechter opzij durf te leggen. Hen vraag ik te denken over de woorden van filosofe Hannah Arendt, die spreekt over mensen die ‘arrogant’ genoeg waren om op hun eigen oordeel af te gaan ten overstaan van het naziregime: “Daar waar high society makkelijk voor Hitler boog, waren er nog maar weinigen over die nog tussen goed en kwaad konden onderscheiden. Zij oordeelden op eigen gezag, hun oordeel was een vrij oordeel. Zij konden werkelijk op niets anders meer teruggrijpen dan op hun eigen oordeel, dat bovendien ook nog tegen de dominante mening van de omgeving indruiste”.

Waar vind je nog iemand die jouw vrijheid respecteert? Die niet wappert met het autoritaire mandaat de politie te kunnen bellen, maar geduldig naar je luistert, je vertrouwt in het hier en nu en je durft te begeleiden op een onvoorspelbare tocht? Die met je meedenkt over een huis en medische zorg in deze vijandige wereld die in koor lijkt te zeggen: Geef je vrijheid op, want alleen dan krijg je medische zorg en onderdak? Mevrouw weet niet wat goed voor haar is, want als ze gewoon meewerkt, krijgt ze alle medische zorg die ze nodig heeft. Freedom is slavery.

Verzet
Hun strijd is onze strijd. Eigenlijk zitten wij allemaal in een soortgelijke positie. Wij zijn de wezen geworden van onze eigen aarde. Onteigend, en onderworpen in de loop van de geschiedenis. Sommigen van ons zijn nakomelingen van gekolonialiseerde volkeren. Anderen hebben middels een bedrieglijk sociaal contract hun vrijheid gedwongen ingeleverd. Weiger je te werken voor een flex-baan en een schamel loon, dan geen onderdak en zorg. Weiger je je huurrechten en het recht op privacy in te leveren voor een anti-kraakwoning, dan krijg je geen onderdak. Kraak je een woning of pleeg je ander strafbaar feit, dan krijg je een strafblad, en minder snel een baan. En een baan betekent onafhankelijk zijn. Freedom is slavery.

Maar wat als je niet wilt leven in een omgeving waarin alle aspecten van het dagelijkse leven zijn doorgeprotocoliseerd, al het spontane is weggereguleerd, waarin je bovendien constant wordt gemonitord en geregistreerd, en op emotioneel niveau genegeerd en zelfs vernederd wordt? Een omgeving waarin opsluiting ten alle tijde een optie is, waar ze je echte identiteit stelen en reduceren tot een risicoscore, en je pas vrijlaten nadat je je overgeeft, probleembesef toont. Wat als je deze controlesamenleving, dit sociale wurgcontract, niet wilt?

Regeringen streven naar controle en creëren grenzen, muren en scheidslijnen tussen ons. Laten we de gemeenschappelijke wortels van al deze grenzen aanpakken. Zolang we er maar één aanpakken en de andere vergeten, zullen we niet vrij zijn.

Hoopvolle initiatieven
Het gebeurt al! Overal zie ik mooie initiatieven ontstaan van mensen die verder kijken dan wat de autoriteiten roepen. Die geen illegaal of ongeoorloofd afwezige uit een instelling zien, maar een mens dat recht heeft op onderdak en een vrij leven. Die ook niet in de stemmingmakerij – het zijn allemaal verkrachters en dieven – gelooft maar daarentegen de echte dieven zien staan bij onze staat.

Ik zie We Are Here kraakpanden, ik zie wegloophuizen, ik zie autonome ruimtes, maar ik zie die ook continu onder druk staan. Ze dragen immers bij aan het onregeerbaar maken van mensen. Daarom zijn ze niet gewenst in onze samenleving. Ze zijn bovendien volledig afhankelijk van onze steun. Veel wegloophuizen zijn omgevallen, omdat een groot deel van de bevolking gelooft dat vrijheid ophoudt bij een psychiatrisch dwangbevel. Juist mensen die het zwaar hebben, zijn gebaat bij erkenning van hun vrijheid! Steun is harder nodig dan ooit, met nieuwe wetgeving vanuit Den Haag die psychiatrische vrijheidsberoving nog makkelijker moet maken. Ik wil iedereen oproepen deze initiatieven te steunen.

Kijk voor meer informatie op www.spreekuur89.nl