Vertrouwen als voorwaarde voor herstel

29 juli 2018 • Marijke Alkemade • BOEKBESPREKING

De GGZ is in beweging. Inzichten en behandelmethodieken in de psychiatrie zijn aan verandering onderhevig. Cliënten die zijn aangewezen op een plek in de verblijfspsychiatrie hebben door de jaren heen veel zien veranderen. Het credo van tegenwoordig: herstellen doe je thuis. Verblijfsafdelingen en beschermde woonvormen worden gesloten, inrichtingsterreinen verdwijnen en cliënten worden aangemoedigd zelfstandig te wonen. Wat dit betekent voor de betrokkenen betekent leest u  in ’t Is hier een gekkenhuis. 

De ommezwaai
Auteurs Koos Neuvel en Caroline De Pater dompelden zich twee jaar lang onder in het leven in en om een psychiatrische inrichting, ergens in Nederland. Zonder een leidende visie als uitgangspunt vroegen ze zich af wat de huidige ommezwaai  in de GGZ betekent voor de cliënten. 

Die ommezwaai komt erop neer dat cliënten vanuit de instelling gestimuleerd worden zelfstandig te gaan wonen. Dit zou hun herstel ten goede komen. De huidige praktijk is het gevolg van een ‘monsterverbond tussen bevlogen hervormers en koele rekenaars’. De herstelbeweging begon als tegenbeweging maar de uitgangspunten zijn al snel geadopteerd door directies en beleidsmakers, omdat die goed paste bij de noodzaak tot bezuinigen. 

Cliënten in beweging
We volgen een aantal cliënten die in de inrichting wonen en wel of niet de stap maken naar een leven buiten de inrichting.  De ervaringen zijn zeer divers. Voor sommigen komt de stimulans vanuit de instelling goed van pas om de stap te durven wagen. Ze zijn blij met hun woning en hun zelfstandigheid. Anderen zien er enorm tegenop. Ze zijn bang volledig te verpieteren buiten de veiligheid van de inrichting en kiezen liever voor een woning op het terrein van de inrichting.

Er bestaan nog steeds gesloten afdelingen in de inrichting waar de auteurs te gast zijn. Daar is agressie vaak aan de orde. Het is er niet goed toeven voor cliënten en ook niet voor het personeel. Het verloop is daarom groot. Doordat er steeds meer cliënten met een verslavingsachtergrond komen, is het klimaat voor andere cliënten, die er soms al jaren wonen, er op achteruit gegaan. Geprobeerd wordt gesloten afdelingen om te buigen tot open rehabilitatie afdelingen. 

Knelpunten
De praktijk blijkt weerbarstig. Cliënten vinden vaak moeilijk hun draai in de maatschappij en voelen zich het meest begrepen en geaccepteerd door mensen met soortgelijke ervaringen. Contact met buren komt meestal niet op gang. De participatiemaatschappij is een ideaal dat in de praktijk nog niet haalbaar blijkt. Dit kan komen doordat in de wijken waar cliënten terecht komen,  mensen wonen die zelf al genoeg problemen hebben. Vaak is het moeilijk een zinvolle dagbesteding te vinden. De ambulante teams blijken te klein om iedereen goede hulp te kunnen bieden.

Kortom: eenzaamheid ligt op de loer. Het wekelijkse bezoek van de ambulante begeleider is vaak het hoogtepunt van de week. Ook als het goed gaat kan er toch onverwacht sprake zijn van een flinke terugval 

Vertrouwensband
Een belangrijke conclusie van het boek is dat de relatie is tussen cliënt en behandelaar of begeleider het allerbelangrijkste is voor iemands herstel . Een vertrouwensband is de voorwaarde om te kunnen kijken naar jezelf en te durven veranderen. Behandelaren hebben vaak te weinig tijd om zo’n relatie op te bouwen. Ook het grote verloop van personeel op chronische afdelingen is niet bevorderlijk voor het ontstaan van een band. Buiten de muren van de instelling blijkt er geen garantie dat cliënten daar makkelijker relaties kunnen aangaan die hun herstel bevorderen. Zelfstandig wonen als ideaal is niet voor iedereen de oplossing

Beleidsmakers en bezuinigingen 
`t Is hier een gekkenhuis is een prettig leesbaar boek dat de lezer een blik gunt in de levens van chronische gebruikers van de GGZ. Het schetst een genuanceerd beeld van de huidige stand van zaken en laat de lezer zelf een oordeel vormen. Het is aan te bevelen voor beleidsmakers, want het biedt een indringend beeld van de mensen waar het allemaal om gaat. We lezen levensverhalen van veel cliënten die zijn geïnterviewd en een tijdlang gevolgd. Door de verhalende vorm komen zijdelings verschillende andere thema’s aan de orde zoals de veranderende visie op autisme, het functioneren van de HIC’s, medicatie en omgaan met trauma’s. Allemaal interessant, maar ik laat ze hier verder buiten beschouwing.

Discussies in de GGZ gaan vaak over de verregaande bezuinigingen. Terwijl er ook sprake is van emancipatie, toch ook een van de doelstellingen van het huidige beleid in de zorg: cliënten zoveel mogelijk eigen regie geven. Zelf werk  ik al vele jaren in de GGZ waardoor de ervaringsverhalen voor mij vooral herkenning oproepen. De verhalen zijn voor mij als hulpverlener enerzijds wat veel van het goede, maar helpen mij anderzijds wel om de ervaringen die ik als professional en familielid opdoe in een breder perspectief te plaatsen. Het helpt genuanceerd te denken over de keuzes die beleidsmakers maken. 

Actueel 
Ik werk momenteel in een Inloophuis in een middelgrote stad. Sinds het in werking treden van de WMO wordt deze voorziening gefinancierd door de gemeente en wordt er steeds beknibbeld op openingstijden en personeel. Terwijl een Inloophuis juist een ontmoetingsplek is voor mensen die zelfstandig leren leven en behoefte hebben aan contact met gelijkgestemden. `t Is hier een gekkenhuis is dan ook een aanrader voor ambtenaren en gemeenteraadsleden die zich bezighouden met de WMO.

’t Is hier een gekkenhuis. De ommezwaai in de geestelijke gezondheidszorg. Koos Neuvel en Caroline de Pater, Uitgeverij Podium, 2018. 288 blz. € 22.50 ISBN 9789057598968