Psychiater of sjamaan?
7 april 2018 • Henk Maurits • FILMRECENSIE
In onze westerse cultuur wordt gekte meestal gezien als een ziekte, terwijl die in niet-westerse culturen vaak beschouwd wordt als een bijzondere gave. Dit cultureel bepaalde onderscheid tussen ‘crazy’ en ‘wise’ vormt het uitgangspunt van de film Crazywise. Een film van de Canadese fotograaf en filmmaker Phil Borges, die samen met Kevin Tomlinson de wereld rondreisde op zoek naar mensen met stemmen en visioenen en de manier waarop verschillende culturen er naar kijken en ermee omgaan.
Crazy en Wise
Vijf jaar is Phil Borges, samen met een team, bezig geweest met het maken van deze bijzondere film. Een lange zoektocht naar de overeenkomsten en de verschillen tussen ‘crazy’ en ‘wise’, tussen psychiatrie en sjamanisme, tussen traditionele behandelingen met psychotherapie en medicijnen en meer holistische of spirituele benaderingen met hulp van yoga, tai-chi, meditatie en ‘healing’.
In de 80 minuten durende film duurt, trok hij van Amerika naar Kenya, van Ecuador naar Nepal en van India naar Noord-Mongolië. Fotograaf Borges maakte onderweg prachtige foto’s van mensen in oude, traditionele culturen. Daarnaast interviewde hij, op zijn zoektocht naar de rationele, wetenschappelijke westerse wereld en de niet-westerse spirituele wereld, een stoet aan deskundigen. Van psychiaters tot sjamanen, van klinisch psychologen tot Boeddhistische wetenschappers. En van cultureel antropologen tot priesters en monniken. Aangevuld met de nodige ervaringsdeskundigen.
Adam en Ekhaya
Hoofdpersonen in de film zijn Adam Gentry uit Seattle en Ekhaya Esima uit New York. Twee mensen die allebei al langere tijd stemmen horen, visioenen hebben en daar op alle mogelijke manieren voor zijn behandeld. Borges kwam op het idee voor zijn film toen hij Adam leerde kennen. Een verwarde jongen met baard en tatoeages, die tussen zijn muziekinstrumenten leefde in een auto aan de rand van Seattle. In zijn hoofd was het een permanente chaos: hij hoorde stemmen, werd soms bijna verlamd door angst, voelde zich uitgeput en een ‘loser’. “De mensen geloven gewoon niet hoe gek ik ben in mijn hoofd”, zo omschrijft hij zijn toestand.
Borges volgde hem een paar jaar met de camera, in verschillende fasen en omstandigheden. Hij sprak met vrienden en vriendinnen uit zijn verleden, die vertellen over de extraverte, populaire tiener die Adam ooit was. Ook zijn ouders herinneren zich de gezonde en atletische jongen, die op zijn twintigste opeens ‘knettergek’ werd zoals hij het zelf noemt.
Voor Adam begon daarna een leven tussen totaal manisch of totaal depressief. Van de ene naar de andere dokter en van het ene naar het andere medicijn.
Amerikaanse GGZ
Het bracht Borges op het idee om vooral Amerikaanse deskundigen uit de wereld van de
ggz en de wetenschap te interviewen over de manier waarop wij in het westen met psychiatrie en psychiatrische patiënten omgaan. Hun woorden worden ondersteund met verontrustende statistieken die een explosieve groei van mensen met psychische problemen in Amerika laten zien. Zo had in 2016 een kwart van de dak- en thuislozen psychische of verslavingsproblemen, en meer dan 50 % van de mensen in Amerikaanse gevangenissen heeft mentale problemen. Gevangenissen zijn volgens Borges de nieuwe psychiatrische inrichtingen.
Somber
Borges schetst een somber beeld van het langetermijneffect van psychiatrische behandelingen in het westen. Veelal gaat het om symptoombestrijding, waarbij medicijnen behulpzaam kunnen zijn, maar ook vaak beschadigend door alle neveneffecten. Zo vertelt Adam in de film dat hij zich een proefkonijn voelde met al zijn medicijnen, waar hij zelfmoordgedachten van kreeg. Hij stopte na vier jaar abrupt met zijn medicatie en koos voor een homeopathische, meditatieve aanpak.
Ook Ekhaya koos voor een andere weg om uit haar mentale crisis te komen. Na diverse opnames, suicidepogingen en veel medicijnen, belandde in de wereld van de spiritualiteit en religie. Ze ontmoette een ‘sangoma’, een Zuid-Afrikaanse priesteres, die haar verder leidde op het pad van de healing. De film toont beelden van voor ons vreemd aandoende, traditionele Zuid-Afrikaanse rituelen, die horen bij een zogenaamde ‘sangoma-training’. Een weg die je moet gaan om zelf een genezeres te worden. Voor Ekhaya is het de weg om zichzelf en anderen te kunnen helpen. We zien haar terug als begeleidster van een ‘traumagroep’.
Geromantiseerd
Ekhaya lijkt in de film haar uiteindelijke pad te hebben gevonden. Ze vindt dat ze door haar spirituele ervaringen en trainingen een ander mens is geworden. Ze maakt ook weer contact met haar drie kinderen, die ze als gevolg van haar psychische problemen en dakloosheid bijna tien jaar niet heeft gezien. Ook bij Adam lijken de demonen in zijn hoofd wat tot rust te zijn gekomen. Hij woont weer bij zijn vader thuis en alles lijkt onder controle, al komt het beeld dat Borges ons voortovert wel wat erg geromantiseerd over. Maar dat past bij de mooie plaatjes waar de film vol mee zit. Een film die voor mij een stuk korter had mogen zijn, zonder de overkill aan deskundigen om ons ervan te overtuigen dat er naast de traditionele westerse behandelmethoden ook andere wegen zijn om een psychose of depressie te lijf te gaan.
'Crazywise', Phil Borges en Kevin Tomlinson, USA, 2016, 82 min.
Te zien op donderdag 12 april in Het Dolhuys in Haarlem (19.30 uur). De film circuleert al een tijdje in GGZ-kringen. Vertoningen zijn mogelijk via de Crazywise Conference, contactpersoon Jose Hoekstra.
Meer info: www.crazywisefilm.com waar de film ook op dvd te bestellen is of te bekijken via vimeo (streaming).