Bescheiden hulpverleners zonder oordeel

2 februari 2018 • Tom van Wel • Open Dialogue

Heinz Molders 0023Het symposium ‘Dialogue first’ over de eerste ervaringen in Nederland met Peer-supported Open Dialogue (POD), voelde anders dan andere symposia. Bevrijdend, alsof je er energie van krijgt, alsof je professionele afstandelijkheid mag loslaten en meer persoon mag zijn. Alsof er minder keurslijf is. Het valt niet mee om er de juiste woorden voor te vinden. Dat ervaren ook de mensen die in POD getraind worden: Hoe leg je het je collega’s uit, zonder een zweverige indruk te maken? Hoe maak je duidelijk dat je enthousiast bent en dat er voor jou geen weg terug is, zonder de indruk te wekken dat je het enig ware geloof verkondigt?

Wat is POD?
Bij POD-netwerkbijeenkomsten staan verhalen centraal van de cliënt, maar ook van de mensen die de cliënt bij deze bijeenkomsten uit wil nodigen. Het doel is om alle stemmen in het netwerk te horen. Dit gebeurt op een niet-beoordelende, gelijkwaardige manier. Alle inbreng, ook als deze moeilijk te begrijpen is, neemt men serieus. De dialoog staat centraal, en niet het stellen van diagnoses of het bedenken van interventies. Bij de netwerkbijeenkomsten zijn minimaal twee POD’ers aanwezig; indien mogelijk is één van hen een ervaringsdeskundige. POD kan breed worden toegepast, zeker ook bij crises. Er zijn geen aparte vergaderingen om te praten over de ‘casus’. Alle discussies en beslissingen vinden plaats in de netwerkbijeenkomsten waarbij alle betrokkenen aanwezig zijn. De POD’ers geven ook hun eigen mening, niet als ‘waarheden’ van bovenaf, maar als onderlinge reflecties die zij uitwisselen in het bijzijn van de netwerkleden. Zo kunnen de anderen op hun ideeën reageren. Snelle conclusies over de aard van de crisis, diagnose, medicatie en de vorm van de therapie worden vermeden. Suggesties van behandelaars worden onderwerp voor gesprek in plaats van dwingende aanbevelingen door experts. De cliënt kiest de plek waar de bijeenkomsten plaatsvinden. Ze duren zolang en zijn zo vaak als nodig is.

Herstel-ondersteunend
De herstelwerkplaats van Kenniscentrum Phrenos ziet POD als belangrijke belangrijke benadering om herstelondersteunend te werken. Het eigen verhaal, eigen regie, empowerment, ervaringsdeskundigheid, transparantie, professionele bescheidenheid en een menselijke, gelijkwaardige opstelling van de hulpverleners zijn cruciale kenmerken van herstelondersteuning én van POD.

Heinz 13Psychiater en POD-trainer Russell Razzaque legt uit dat niet het doen van een interventie voorop staat maar het naast iemand gaan staan. Hij benadrukt emotionele pijn niet weg te drukken, maar de waarde ervan in te zien. Je kunt er van groeien. Dit vereist om samen met betrokkene en netwerkleden stil te staan bij wat er ervaren wordt en dit mindful te observeren. En om samen te tolereren dat we de oplossing niet zomaar voor handen hebben, om samen te gaan zoeken, in plaats van in de zo gebruikelijke reparatiereflex te schieten.

Cruciaal daarbij is dat de hulpverlener in netwerkbijeenkomsten aanwezig is als medemens die mee kan voelen en niet als expert die op basis van statistische toetsen meent te weten wat er moet gebeuren. POD vereist bescheiden professionals die als persoon betrokken zijn en open staan over wat de verhalen van cliënten met hen doen. Die ook durven niet-te-weten.

Het gaat over ons
Antropoloog en POD-trainer Mark Hopfenbeck benadrukte dat het niet om ‘them’ (de cliënten en hun netwerk) gaat, maar om ‘us’. In eerste instantie dacht ik dat hij doelde op ‘us’ hulpverleners, en dat hulpverleners hun afstandelijke masker dienen af te doen om meer waarachtig contact te maken. Maar eigenlijk gaat deze ‘us’ veel dieper: het gaat om ons allemaal. We zijn allen kwetsbaar en de wij-zij-kloof is louter een construct dat afstand schept tussen mensen. Met alle kwalijke gevolgen van dien. Bij POD is de gelijkwaardigheid een uitgangspunt. Dat is voelbaar in de trainingen en in de praktijk. En dat kan emotioneren, zeker als je gaat beseffen hoezeer je gewend bent aan het afstand houden. Maar goed, als ik dit probeer uit te leggen ligt het imago der zweverigheid weer gauw op de loer…

In de praktijk
Het enthousiasme van Cynthia Blaauw, manager bij de GGzE, is voelbaar wanneer ze vertelt over de ervaringen van het eerste POD-team in Nederland dat startte op 1 november 2017 binnen een bestaande FACT-organisatie. Deze prille ervaringen lijken er op te wijzen dat je, ondanks alle strubbelingen en de andere werkwijze, toch met POD kunt starten in de Nederlandse situatie. Ook in Roermond, Houten en Utrecht worden ervaringen opgedaan.

Heinz Molders 0002Indruk maakte de door Dirk Corstens op het podium geïnterviewde familie die vertelde hoe zij POD hadden ervaren. Enkele uitspraken: Cliënt: ‘Het werd makkelijker om over te praten.’ Moeder: ‘Ik heb me voor het eerst gehoord gevoeld.’ En: ‘Zij waren gelijkwaardige gesprekspartners zonder oordeel en/of advies waardoor we zelf tot oplossingen en afspraken kwamen.’ De attitude van de POD’ers werd omschreven als ‘open, respectvol, deskundig, gelijkwaardig, eerlijk, rustig en steunend’. De cliënt gaf aan dat hij een ‘vertrouwd gevoel’ kreeg: ‘Ik had niet het idee dat ik met hulpverleners in gesprek was.’ Hij beschreef de POD’ers als ‘open’ en lichtte toe: ‘Zij geven aan wat zij van iets vinden als persoon en niet zo zeer wat zij van iets vinden als hulpverlener.’ Vader concludeerde: ‘Het is goed om niet meer op de ouderwetse manier te werken, die we ook meegemaakt hebben.’ Verwoord door een familie klinkt het meteen veel minder zweverig…

Zweverig?
De POD’ers worden met name getraind in het omgaan met eigen en andermans emoties. Hieraan wordt meer waarde gehecht dan aan intellectuele vaardigheden. Het gaat met name om het leren verdragen om naast iemand te staan die lijdt zonder dat er direct een oplossing voor handen is, en tegelijkertijd in contact te blijven met het gevoel van de ander en van jezelf. Gelijkwaardig en zonder oordeel. Zonder direct te interveniëren. Dan kan het toch haast niet anders dat de hulpverleners die vooral in intellectuele vaardigheden zijn opgeleid en gewend zijn om direct een oplossing aan te dragen, POD ervaren als zweverig?

Tom van Wel is psycholoog en POD-mentor in opleiding bij Vroege psychose ABC-Altrecht te Utrecht
Het symposium Dialogue First werd georganiseerd door Kenniscentrum Phrenos en vond plaats op 19 januari 2018 te Utrecht

Zie voor meer informatie over Open Dialogue dit artikel uit Deviant 61

Illustraties: Heinz Mölders