Kunst: voor verbinding en tegen stigma
19 december 2017 • Gee de Wilde • KUNST
‘Laten we in de psychiatrie minder evidence based en meer intuition based werken. Kijken naar kunst kan daarbij helpen’. Dat was een van de ‘berichten aan de geestelijke gezondheidzorg’ die psychiater Jim van Os op 7 december gaf. Hij deed dat aan het eind van een symposium dat onderdeel was van Beautiful Distress, een Kunstmanifestatie over Waanzin die tot 14 januari in Amsterdam gehouden wordt. Hier is werk te zien van kunstenaars die zich laten inspireren door waanzin, psychisch lijden en de wereld van de psychiatrie. Werk dat begrip kweekt en helpt om vooroordelen te bestrijden.
Kunstmanifestatie
Stichting Beautiful Distress en Het Vijfde Seizoen brengen kunstenaars in Nederland en New York in contact met psychiatrie en psychiatrische patiënten. Als artists in residence brengen zij maanden door in een paviljoen in Den Dolder of in Kings County Hospital in Brooklyn, New York. De resultaten van jaren werk zijn nu op twee plaatsen in Amsterdam te zien: in Nieuw Dakota in Amsterdam-Noord (tot 14 januari), en in De School in Amsterdam-West (tot 23 december). Ga kijken als je je wilt laten prikkelen over thema’s als zingeving, identiteit, verbinding, eigen regie of hoop.
Sociaal contact
Zingeving, identiteit, verbinding, eigen regie en hoop waren ook de thema’s die centraal stonden tijdens het symposium van 7 december in De School. De bomvolle zaal was gevuld met een gemengd publiek van kunstenaars, psychiaters, beleidsmakers, onderzoekers, politici en (ex)cliënten. De aftrap was voor Graham Thornicroft uit Engeland, een psychiater die al decennia strijdt tegen stigma van psychiatrische patiënten. ‘En? Werkte die strijd?’ vroeg hij aan zichzelf: ‘Yes!’ Hij gaf tal van voorbeelden uit de Engelse pers waarin sporters, politici, beroemdheden en koningskinderen opkomen voor openheid over psychiatrische problemen. En in onderzoek gaven psychiatrische patiënten aan dat ze minder gediscrimineerd worden, en zich zo ook voelen. Het voornaamste sleutelbegrip tot dit succes is: ‘social contact’, mensen direct met elkaar in contact brengen.
Een klus te klaren
Zoveel eenvoud bracht de Amsterdamse gezondheidszorg-wethouder Eric van der Burg in verlegenheid. In plaats van zijn voorbereide lezing kwam hij met een bekentenis: ‘Dat contact maken, daar doen we in Amsterdam verdomd weinig aan. Ik heb een klus te klaren. Ik ga met een aantal mensen uit deze zaal om tafel zitten!’ En om de daad bij het woord te voegen, deelden hij aan een aantal ervaringsdeskundigen visitekaartjes uit. De zaal nodigde Van de Burg vervolgens uit om ook collega-wethouders, zoals Vliegenthart van participatie, daarbij uit te nodigen.
Out of the box
Na deze optredens kon de dag al niet meer stuk. Maar hij was pas net begonnen. Zo kregen we een intensief en kwetsbaar inkijkje in het leven van artist in residence fotograaf Anneleen Louwes. ‘Mijn self-esteem was niet veel hoger dan die van de patiënten waar ik mee omging’, bekende ze.
De Brusselse kunstenaar Sven Unik-ID liet de zaal voelen hoe het is om binnen of buiten ‘the box’ te leven, en hoe het is om van twee kanten over de muur van die doos te kijken: ‘Kunst is net als psychiatrie ook iets van de rand. Het Is goed om het publiek met die randen kennis te laten maken’.
Sven heeft in Vlaanderen veertien kunstenaars in contact gebracht met cliënten uit de psychiatrie. De BRT heeft daar de prachtige serie ‘Gek en geniaal’ over gemaakt. Nog deze maand op Canvas te zien. Kijken, want hij is jaloersmakend mooi en humorvol.
We en ons
Thom van Buuren, die eerder met zijn vriendin bij DWDD zat, vertelde hoe hij het leven heeft ervaren met zijn geliefde Annemiek. Als VWO-leraar wist hij dat gloedvol te doen. Hun centrale levensvraag na diepe depressieve episodes van Annemiek was en is steeds: ‘Hoe kunnen we ons leven vormgeven’. ‘We!’ Niet zij alleen met Thom als mantelzorger. ‘We en ons!’ Hij vertelde over de vele teleurstellingen onderweg: het onbegrip bij vrienden, die een voor een afhaakten, de schade die therapieën en sommige antidepressiva veroorzaakten. Maar ook de positieve dingen: het gevoel eindelijk door een hulpverlener serieus genomen te worden, de openhartige reacties van schoolkinderen op hun verhaal over de depressies.
Berichten aan de ggz
Na een aantal intieme workshops sloot dagvoorzitter Jim van Os de dag af met conclusies die hij had getrokken uit alles wat er tijdens de workshops aan bod was gekomen. Naast de eerder genoemde oproep voor meer intuïtie had hij nog een paar behartenswaardige berichten aan de geestelijke gezondheidszorg: ‘Onze opleidingen voor professionals in de geestelijke gezondheidszorg moeten opleidingen in menselijkheid worden, in plaats van opleidingen in ziektebeelden’. En: ‘Leer mensen narratief te werken: Hoe past dat wat je nu overkomt in jouw levensverhaal?’ En: ‘Creëer een taal die verbindt. Kunst kan daarbij goed helpen.’ Voor de samenleving had Van Os ook een bericht: ‘Laten we kwetsbare dagen invoeren, een blue monday of een black friday. Dat leert mensen beseffen hoe gewoon het anders zijn is’.
Illustraties (van boven naar beneden) : Annaleen Louwes, Aldo van den Broek, Yasmijn Karhof
Voor meer informatie over Beautiful Distress: klik hier