Herstellen van vroegkinderlijk trauma

25 april 2017 • Annemarie Huiberts  TRAUMABEHANDELING

ben ik6Er is niks dat tot zoveel langdurige schade op psychisch, fysiek en maatschappelijk gebied leidt als trauma’s op jonge leeftijd. Trauma’s die zijn ontstaan door kindermishandeling, verwaarlozing of seksueel geweld. Op een symposium op 17 maart klinkt steeds opnieuw dezelfde boodschap. Herstel van vroegkinderlijke traumatisering vraagt om een holistische benadering en kost tijd. Héél veel tijd. ‘Er gaat geen lift omhoog naar succes. Je zult de trap moeten nemen.’ Op 29 april start een meldactie voor volwassenen met jeugdtrauma's die aanlopen tegen lange wachtlijsten of ondeskundige traumabehandeling. 

Veilige modus
Een waterval. Twee slapende poezen. Moeder ijsbeer met haar jong. Een prachtig meer en een besneeuwde bergtop. Neurobioloog en medisch fysicus Kees Blase begint zijn lezing met rustgevende beelden. In de zaal op de begane grond van gebouw Nest in Amstelveen zitten op 17 maart zo’n 140 ervaringsdeskundigen en hun naasten, want zij vormen de doelgroep van deze middag. Organisator van het symposium is een club die stevig aan de weg timmert: CELEVT, het Centrum Late Effecten Vroegkinderlijke chronische Traumatisering.

Ben ik1aIk voel hoe de natuurplaatjes mij in een aangename, kalme toestand brengen. ‘De veilige modus,’ weet Blase. In deze modus bevinden zowel het hart als de hersenen, die met elkaar verbonden zijn door de nervus vagus, zich in een toestand van coherentie. Het hartritme vertraagt en versnelt in een regelmatig patroon en de prefrontale cortex staat in verbinding met het lager gelegen limbische systeem en met de hersenstam. Blase legt uit dat trauma’s de functie van de nervus vagus verstoren, waardoor het lichaam in een toestand van chaos raakt. ‘You see the world through how you feel,’ zegt Blase. ‘Wanneer je je van binnen angstig en onrustig voelt, zie je overal om je heen gevaar, ook als dat er niet is.’

Hartslag tekenen
Gelukkig kun je zelf met hartcoherentietraining – een methode die bewezen effectief is bij zowel posttraumatische stressstoornis als bij depressie – je hartritmevariabiliteit verhogen en zo je autonome zenuwstelsel kalmeren. Daar zijn diverse apps voor zoals ResCalm, maar het kan ook gewoon met potlood en papier. We gaan aan de slag.

Blase vraagt ons om drie minuten lang rustig te ademen en intussen een golfpatroon op papier te maken: bij het inademen gaan we omhoog met ons potlood en bij het uitademen omlaag. ‘Laat de inademing vanzelf opkomen,’ adviseert Blase, ‘en maak je uitademing twee keer zo lang als je inademing.’ Gedurende de drie minuten vertraagt mijn ademhaling zich van zo’n zeven naar vijf ademhalingen per minuut. Drie keer per dag acht minuten oefenen is volgens Blase voldoende om meer in balans te komen.

Ook zingen is daarvoor een beproefde methode. Blase zet de canon Amatore van Pachelbel in. Ik zet mijn angst om vals te zingen opzij en zing mee. Het voelt heerlijk.

ben ik2Aangrijpend levensverhaal
Ze is vijf als haar ouders, allebei nog heel jong, in een vechtscheiding verwikkeld raken. Samen met haar moeder, twee broers en zusje komt ze terecht in een flatdorp in Zoetermeer. Moeder heeft een flatfobie en kan de zorg voor de kinderen niet aan. De vriendjes van moeder misbruiken haar fysiek en seksueel. Op 15-jarige leeftijd loopt ze weg van huis, op 16-jarige leeftijd wordt ze wegens agressief gedrag opgenomen in ggz-kliniek Zon & Schild. Daar wordt ze in de isoleercel verkracht door de kinderpsychiater. Na haar aangifte drie jaar later pleegt de psychiater zelfmoord. Ze besluit, met succes, om bij de politie te gaan werken, waar ze het schopt tot zedenrechercheur.

Dit is, in een notendop, het verhaal van Thérèse Evers, de tweede spreker van de middag. Evers heet eerst haar echtgenote op de voorste rij welkom en richt zich dan tot de zaal: ‘Ik vind het een geschenk om mijn ervaringen te mogen delen met een groep die donders goed weet waar ik het over heb.’

Meer openheid bij de politie
‘Seksueel geweld heeft zijn eigen soa,’ zegt Evers. ‘De soa van schuld en schaamte. Schuldgevoel geeft je de illusie van controle zodat je de ultieme machteloosheid daaronder niet hoeft te voelen.’ Om haar schuldgevoelens te compenseren zet Evers zichzelf voortdurend onder druk en werkt ze extreem hard. Bij de politie zwijgt ze over haar eigen ervaringen – ook wanneer ze als docent bij de zedenpolitie verhalen hoort van leerlingen die hetzelfde is overkomen.

Dat voelt niet waarachtig en daarom besluit Evers zichzelf bloot te geven. In 2011 verschijnt de gedichtenbundel Genoeg, in 2014 de semi-autobiografische roman De som der delen. Evers vindt dat juist politieagenten, die het monopolie op geweld hebben, gestimuleerd moeten worden om te praten over hun eigen rugzak. Want agenten die in hun jeugd blootstonden aan onvoorspelbaar geweld, lopen het risico om al bij kleine incidenten zelf extreem veel geweld te gebruiken.

ben ik7Ziekmakende giftige overtuiging
Het geweld was niet het ergste wat haar overkwam, want dat waren losse incidenten. ‘De volgende dag bracht zo’n man je gewoon weer naar school,’ legt Evers uit. ‘De meeste pijn doet de overtuiging dat er iets mis is met je. Die giftige overtuiging is er altijd en maakt je systeem ziek.’

In haar jeugd was er geen volwassen getuige om Evers te vertellen dat het niet klopte wat er met haar gebeurde. Gelukkig is dat ook op latere leeftijd nog mogelijk. ‘Een therapeut kan de volwassen getuige zijn en het tegengif toedienen: Het was niet jouw schuld. Dit had nooit mogen gebeuren. Je deugt wél. Als het moet duizend keer.’

Een stille tocht door Egypte, die Evers ook in haar boek beschrijft, heeft een helende werking. Ze voelt dat ze nu haar eigen pijn en vreugde kan dragen en niet langer op zoek hoeft naar wat ze als kind heeft gemist. Wel blijven oude gevoelens van ontoereikendheid af en toe opspelen. Dan geeft Evers zichzelf een simpele opdracht: ‘Denk opnieuw.’

Tibetaanse mantra
Ik houd van je
Bedankt (dat je me herinnert aan wat nog niet in evenwicht is)
Het spijt me (dat ik er niet eerder aan heb gewerkt)
Vergeef me alsjeblieft

De zware en rustige stem van slotspreker Erik de Soir uit België klinkt duidelijk hoorbaar boven de andere stemmen uit, wanneer we de vierregelige mantra met de hele zaal een aantal keren herhalen. In zijn werk als psychotherapeut combineert De Soir een fasegerichte behandeling met inzichten uit de traditionele Chinese geneeskunde en de boeddhistische psychologie. ‘Binnen de Chinese geneeskunst wordt het lichaam als een paleis met verschillende delen gezien,’ vertelt De Soir. ‘Door het uitspreken van de mantra omarm je jezelf helemaal, ook kinddelen die je misschien verafschuwt.’

ben ik5De beul doodt twee keer
Herstellen van trauma betekent volgens de Soir opnieuw geboren worden nadat je je meester van het leven, het trauma, bent tegengekomen. Om dat te symboliseren laat De Soir zijn patiënten soms een glazen vaas van Blokker op de vloer kapotgooien. Zelfs met superlijm krijg je de oorspronkelijke vaas niet terug; door een trauma raak je al je zekerheden kwijt.

In de eerste fase van de therapie leert De Soir zijn patiënten om zichzelf te kalmeren, wanneer zij overspoeld worden door gevoelens van woede, schaamte en onmacht. De tweede, creatieve fase draait om het opnieuw construeren van het levensverhaal. Patiënten leren zich uitspreken zonder zichzelf verantwoordelijk te voelen voor wat hen overkwam. ‘Bevrijdend,’ volgens De Soir, ‘want de beul doodt twee keer. De tweede keer door stilte.’ Wanneer patiënten lichamelijk, emotioneel en cognitief in balans zijn, begint de slotfase van de therapie. Het is tijd om het leven opnieuw vorm te gaan geven. Niet als Blokker-vaas, maar als uniek kunstwerk met breuklijnen.

Annemarie Huiberts is psycholoog en journalist.

Afbeeldingen: op de Werelddag tegen Kindermishandeling (19 november 2008) stelde Antwerps Stadsdichter Joke van Leeuwen haar nieuwe stadsgedicht ‘Ben ik’ voor. Het gedicht is een aanklacht tegen kindermishandeling. De laatste regel werd volgens een ontwerp van Bob Takes aangebracht op de luifel boven het Antwerpse Theaterplein en was daar tien maanden lang te lezen. De tekst werd zodanig aangebracht dat de woorden vanaf bijna alle plekken te zien waren als een verbrokkeling, slechts vanaf één standpunt zag je het als een leesbare en zinvolle zin. Dit sprak de hoop uit dat slachtoffers van kindermishandeling niet noodzakelijk voor altijd getekend blijven. In 2010 kreeg het gedicht een vaste plek op een muur van kindertheater HetPaleis (zie laatste afbeelding).

Websites
www.celevt.nl: Centrum Late Effecten Vroegkinderlijke Chronische Traumatisering. CELEVT zet zich in voor meer kennis over en een betere behandeling van trauma’s in topreferente Trauma Expertise Centra en regionale HART-colleges.
www.strakxisnu.nl: actie voor betere traumazorg in Nederland. Meldactie start 29 april 2017.

Boeken
Thérèse Evers, De som der delen. Ontmaskeringen door een zedenrechercheur. Leeuwarden: Elikser, 2014.
Erik de Soir, Leven aan de zijlijn. Meditaties bij trauma en verlies. Tielt: Lannoo, 2016.