Warm en waarachtig, maar geen softies

17 maart 2017 • Jaap Meeuwsen WEGLOPERS

Wegloophuis2In het Utrechtse Wegloophuis worden al 35 jaar mensen opgevangen die uit de reguliere psychiatrie weg zijn gelopen of gestuurd. Jaap Meeuwsen ging er op bezoek en proefde er de sfeer van de jaren zeventig: warme aandacht voor wie het moeilijk heeft, geduld en mededogen voor wie in het systeem van ggz en maatschappij is vastgelopen. En verrassend genoeg sluit deze manier van werken naadloos aan bij de recente opkomst van Respijthuizen en andere huiskamerachtige voorzieningen voor mensen in crisis.

Sfeer proeven
Ik mocht bij het Wegloophuis in Utrecht komen eten en zag hoe daar het goede van de jaren zeventig zorgvuldig bewaard is gebleven. De eerste indrukken: rommelige gezelligheid, informeel, geen verschil te zien tussen vragers en dragers, een warme maaltijd en warme aandacht. Stephan van der Sluis komt af en aan even bij me zitten in de grote huiskamer. Als coördinator is hij natuurlijk druk, maar neemt toch ook een beetje tijd voor mij. Op dit moment, aan het einde van de dag, komen ook de inlopers binnen. Veel van hen zijn oud-bewoners en hebben vragen en problemen waar Stephan bij nodig is. Als ik weer even alleen gelaten word, kan ik de sfeer goed proeven. Hangend op de versleten leren bank zie ik het huiselijk leven aan mij voorbijtrekken. In de aansluitende keuken wordt alvast hard gewerkt  aan een Indische maaltijd.

Geen softies
Naast mij ontstaat een meningsverschil tussen twee vaste gasten die ook op het goedkope eten en het gezelschap afgekomen zijn. Ze kennen elkaar al langer, het is duidelijk niet hun eerste conflict. Ik probeer beleefd het dispuut te sussen door de aandacht te trekken van één van hen, maar het lukt me niet. Een senior vrijwilliger die ook in de huiskamer aanwezig is probeert de heren zachtmoedig tot de orde te roepen, maar de ruzie escaleert. Dan komt de kokkin uit de keuken met de pollepel nog in haar hand: 'Stop daarmee, ik heb jou nu aangesproken en ik heb jou nu aangesproken, het is klaar of je wordt geschorst!' Dat is de formulering die aanslaat, de mannen binden tegensputterend in.

Wegloophuis3

Als Stephan (op de foto helemaal rechts) weer terug is in de huiskamer, vertel ik van mijn belevenis. Hij glimlacht: 'Ja, je ego mag er zijn, maar er zijn grenzen. Ook jij als gast mag je veilig voelen hier. Bij conflicten wordt een no-nonsense aanpak gehanteerd. Onze werkwijze mag dan ontstaan zijn in de jaren zeventig, de mensen die hier werken zijn geen softies. We hebben laatst nog twee mensen eruit moeten zetten, het voelt als falen, maar je moet grenzen stellen.'

Transparant en zorgvuldig
Als Stephan weer weg is, spreek ik een jonge vrouw aan die net binnen is gekomen. Ze komt uit het zuiden van het land, was opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis. 'Toen ik daar was, werd er een man uitgezet. Hij zat gewoon rustig naast mij in de huiskamer. Er kwamen drie mannen die hem zonder iets te zeggen meesleurden. Ik wist niet waarom, ik wist niet waar hij heen werd gebracht. Niemand had het nog ergens over. Toen hier onlangs die bewoners werden geschorst, is eerst aangekondigd in de wekelijkse bewonersvergadering dat ze werden geschorst. Toen het gebeurd was, is weer in de groep besproken hoe iedereen dat beleefd had. Vervolgens kwam mijn begeleider er een week later weer één op één op terug om te horen of ik nog naweeën had gehad. Dat is het verschil met de gewone psychiatrie, het is hier duidelijk en er is aandacht.' Ik wil weten wat het verschil dan is met een instelling voor beschermd wonen (een RIBW), daar lijkt het toch wel wat meer op het Wegloophuis? 'In een RIBW is het veel onrustiger,' zegt ze beslist. 'En als je zelf onrustig bent, zeggen ze: slik maar een pilletje.'

'Dood aan de vermaatschappelijking!' roept één van de mannen die net ruzie hadden. 'De ggz is duurder dan een luxe hotel, maar je krijgt er minder voor terug!' Tsja, dat is moeilijk te weerleggen. Er werken nu nog drie professionals in het Wegloophuis. Er is plaats voor zes bewoners. Door het jaar heen gaat het om zo’n dertig mensen die tijdelijk verblijven, velen daarvan krijgen naderhand externe ondersteuning van medewerkers van het Wegloophuis op het gebied van administratie, financiën of het opbouwen van een sociaal netwerk. Zo’n veertig verschillende mensen komen regelmatig op de inloop tijdens kantoortijden. Ook gaan vrijwilligers weleens mee naar de Sociale Dienst. Of ze komen bij iemand thuis om te ontdekken dat het gas en licht niet meer is aangesloten. 'Op zulke momenten kunnen wij een beter alternatief bieden.' Het gaat dus niet alleen meer om weglopers, er is ook samenwerking met de buurtteams. Het Wegloophuis kan een time-out plek bieden zonder tussenkomst van psychiaters.

Wegloophuis1aBezieling
Waarachtigheid, dat is het woord waar Stephan naar zoekt, terwijl we schuiven met stoelen om de twintig aanwezigen een plek aan dezelfde grote tafel te bieden. 'De ggz heeft misschien wel geprobeerd vele concepten van de cliëntgestuurde projecten over te nemen, maar het lukt niet, omdat het vaak aan waarachtigheid ontbreekt. Het is een trucje dat ze denken te kunnen toepassen, wellicht wel met meer financiële middelen, maar er zit dan geen of te weinig bezieling in.' Na al die jaren nóg niet. De institutionele psychiatrie blijft jammer genoeg vaak zo onpersoonlijk en koud. In het Wegloophuis krijg je nooit het antwoord dat in de ggz zo vaak te horen is: 'daarvoor moet je niet bij mij zijn'.

Die ziel wordt zichtbaar als de maaltijd wordt opgediend. Het is onbelangrijk wie hier  de professional is, wie de vrijwilliger, wie de bewoner. Nu is belangrijk wie de kokkin is, wie wel vlees wil en wie niet, dat het eten lekker is. Het is duidelijk dat je ook op je kamer kunt eten als je dat wil. Het is open en ontspannen, er zijn grapjes, soms best scherp, maar niet beledigend. De ruziemakers zitten nog wat te mokken, maar mijden elkaar niet. De meer ervaren tafelgenoten, die mij niet kennen, letten op of ik wel genoeg op mijn bord heb gekregen. Ik voel mij gezien.

Tot slot
Het is moeilijk om deze kleine alternatieve psychiatrie niet te vergelijken met de grote reguliere ggz. Hoe is het mogelijk dat dit icoon uit de tijd van de antipsychiatrie, vergeleken met de reguliere ggz, nog steeds vooruitstrevend is? Het is jammer dat de jaren zeventig zo’n negatieve klank hebben gekregen en dat de lessen die in die tijd geleerd zijn vergeten lijken. De les dat psychiatrische problematiek wordt getriggerd door de omgeving, dat soms het systeem ziek is en niet degene die er last van heeft, en dat warme aandacht heilzaam is. Een psychiater zou zoveel meer kunnen zijn dan bewaker van de openbare orde, maar met de nieuwe wet Verplichte GGZ zal hij dat niet worden. Komt het dan echt nooit goed met de psychiatrie? Ook niet met de nieuwe?

Het is ook moeilijk te begrijpen waarom de gemeente Utrecht onlangs besloten heeft dat het Wegloophuis verder moet met een maatschappelijk werker minder. Want het Wegloophuis  is goedkoop, het is veilig en warm – en bovenal: het werkt.

Wegloophuis Utrecht: Waterstraat 11, 3511 BW Utrecht, www.wegloophuisutrecht.nl, E: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken., T: 030-2316627.