Outsider Art ingelijfd

Outsider Art Museum11 mei 2016  Petra Jorissen  KUNST

Het was weer zover. Museumdirecteuren, kunstenaars, zorgverleners en redacteuren van kunstbijlages van kranten en tijdschriften: allemaal wilden ze hun zegje doen over Outsider Art. Binnenkort zou namelijk het eerste Nederlandse museum voor Outsider Art geopend worden. Niet dat Nederland niet al jaren galerieën en galerietjes kent waar de outsider z’n werk tentoonstelt, maar nu kwam er dan een heus museum voor werk van eh… ‘deze mensen’. De naderende opening was een prachtige gelegenheid de stroming die eigenlijk geen stroming wil zijn, maar weer eens ter discussie te stellen.

Zuivere ziel
Want kijk nou, alleen die naam al! ‘Is Outsider Art niet een puur ongelukkige vertaling van Art Brut, de naam die de Franse beeldend kunstenaar Jean Dubuffet bedacht voor deze kunst die misschien wel en misschien ook geen kunst is?’ verzuchtte de kunsthistoricus.

Art Brut was in ieder geval een treffende naam, aldus een kunstenaar. Eentje die recht deed aan de zuivere ziel van de makers met een beperkt denkvermogen of een rammelende hersenbedrading. Dubuffet wist precies wat de verstandelijk beperkte en gammel bedrade schilders en beeldhouwers beweegt. ‘Die werken rechtstreeks vanuit een zuiverheid die niet geïnfecteerd is door dingetjes die ze gezien hebben bij anderen en zaken die ze gelezen hebben over kunststromingen. En waar ze mee kunnen scoren bij het publiek weten ze ook niet. Daar zijn ze veel te onbevangen voor.’ Zo vervolgde de kunstenaar met het hart op de goede plaats zijn betoog. Dat hij een erg romantische visie op kunst had was duidelijk.

Outsider Art Museum2Goudkleurige vulpen
De museumdirecteur schroefde ongedurig aan de dop van z’n goudkleurige vulpen, trok z’n stropdas ’n beetje aan, rechtte z’n rug en vroeg toen, quasi tussen neus en lippen door, hoe het dan zat met de reflectorische en zelfbewuste delen van de outsider hersenen. Echte kunst veronderstelt, was zijn vaste overtuiging, het vermogen tot reflectie. Waar dat dan zat bij kunstenaars die niet kunnen denken of anderszins raar in het hoofd zijn?

De divisiemanager dagbesteding van een grote zorginstelling schudde z’n hoofd over zoveel getheoretiseer waarbij het cognitieve de hoofdmoot voerde. ‘Juist de niet-ontwikkelde verstandelijke vermogens of andere geestelijke beperkingen maken de kunst van deze mensen zo oorspronkelijk. Draait niet alles om oorspronkelijkheid in de beeldende kunst?’

Wilde achtbaan
Ziehier zomaar wat fragmenten uit een rondetafelgesprek op een symposium over de kunst van mensen met een psychiatrisch of verstandelijk vlekje. Ik vermoed dat ideeën en meningen van gelijke strekking ook weer eens over tafel gegaan zijn tijdens de voorbereidingen van het museum voor Outsider Art, dat afgelopen 17 maart geopend werd. Dat museum is een samenwerking tussen museum Het Dolhuys, zorgorganisatie Cordaan en de Amsterdamse Hermitage.

Museum vind ik overigens een groot woord, het beperkt zich tot een vleugel van de Amsterdamse Hermitage. Volgens de folder is er verrassende, niet gepolijste kunst te zien. ‘Je stapt in een compleet nieuwe wereld en wordt meegenomen in de wilde achtbaan van deze kunstenaars, die soms bijna maniakaal te werk gaan.’

Wilde achtbaan, maniakale werkers: spannende begrippen waarvoor ik gerust mijn bed uit spring.

Outsider Art Museum3Uit die jas, laat de voering vrij!
Mijn eerste indruk was er vooral een van een somber, donker hol, weliswaar vol divers en origineel werk aan de donkere wanden, variërend van pijnlijk gedetailleerd en akelig gecontroleerd tot wulps woest en kleurig. Eenvoudige tekeningen van waterverf op karton worden afgewisseld met werk dat bestaat uit duizenden draadjes van wol en zijde in alle kleuren van de regenboog. Bijzonder zijn ook de beelden in soorten en maten in glazen vitrines. Figuren van klei, houten beelden, maar ook beelden van krantenpapier en kleurig plakband. De namen van de makers lijken wel verstopt. Alsof die er niet toe doen.

En ja, de thema’s zijn van alle tijden en van alle plaatsen. Blote vrouwen, viagra, goden, dieren en drukbevolkte plaatsen, ze komen allemaal voorbij. Maar oh, wat drukken die slechte verlichting en die donkere, ongetwijfeld chic bedoelde muren dat werk neer! In een flits zag ik een beeld van een uitbundige, verrassende, woeste voering (de kunst dus) die hier en daar onder een sombere, hooggesloten, streng gereformeerde maatjas uitpiepte. Alles in mij schreeuwde: uit die jas, laat de voering vrij!

Outsider Art Museum4Misschien hebben de curatoren en directeuren, gedreven door te veel goede bedoelingen, te hard hun best gedaan om deze wilde kunst een respectvolle plaats te geven. Zo werd het een overgestileerde stijve doos. Waarschijnlijk hadden ze de inrichting beter over kunnen laten aan een echte outsider. Liefst een tikje maniakaal.

Bijschriften (van boven naar beneden)
'Seitenmodoki', Shoichi Koga (Japan). Krantenpapier en plakband.

• 'The Sun and the Moon', Richard Smith (UK). Hout en kleurpotlood.
• 'The Offering', Richard Smith (UK). Hout en kleurpotlood.
• 'Viagra Warning', M.K. (Japan). Pen op waterbasis en karton.

Wie:
Outsider Art Museum/Hermitage Amsterdam

Wat:
Werk van toonaangevende nationale en internationale Outsiderkunstenaars. Komende maanden is er veel werk van Japanse beeldend kunstenaars te zien.
 

Waar:
Amstel 51, 1018 DR Amsterdam

www.outsiderartmuseum.nl