Psychose! Drie ervaringsdeskundigen vertellen

31 juli 2015 ♦ Henk Maurits ♦ FILMRECENSIE

'Er is geen groot verschil tussen jou en mij.' Dat zegt Justin in de film Psychose! terwijl hij ons aankijkt. Hij heeft volgens hem zijn zaakjes op orde en 'alles onder controle'. Maar in de gedramatiseerde scènes daarna blijkt algauw het tegendeel.

Docudrama
Het is de opmaat voor een docudrama over psychose, met daarin centraal drie jonge, sterk ogende mannen die een psychose hebben meegemaakt en die vertellen over hun ervaringen, aangevuld met reacties van mensen uit hun directe omgeving.

Filmmaker Daniël Krikke kwam zelf ooit in een psychose terecht en besloot later daar met een aantal vrienden een film over te maken. Een film die in drie gedeeltes uiteenvalt. Het begint met een fictief deel van een minuut of twintig waarin we zien hoe Justin, een jonge student, zich steeds vreemder en agressiever gaat gedragen en uiteindelijk gedwongen moet worden opgenomen. Vervolgens maken we kennis met de drie echte hoofdpersonen in de film: Aram, Yve en Donjoey, die afzonderlijk vertellen over hun psychose, aangevuld met commentaar van vrienden van Aram en met de moeder van Donjoey. Als afsluiting zien we het drietal met elkaar in gesprek over hun herstel en ervaringen ná de psychose.

Verhalen van binnenuit
Ervaringsdeskundige Daniël Krikke heeft duidelijk gekozen voor verhalen van ‘binnenuit’: jonge mensen die midden in het leven staan laten vertellen over wat hen is overkomen en hoe zij zijn omgegaan met hun psychische crisis. Yve vergelijkt het met een computer die ‘overladen’ is en daardoor gekke dingen gaat doen, tot hij vastloopt. En Aram vergelijkt zijn psychotische ervaring met het spelen in een film, waarin hij zelfs de stemmen hoorde van bekende acteurs.

Zijn drie vrienden vertellen hoe het op zich al ‘zweverige’ gedrag van Aram verder veranderde. 'Het klopte niet meer wat hij zei. Hij begon rare verhalen te vertellen.' Een voorbeeld daarvan hebben we dan al gezien in het fictieve deel van de film, waarin Justin (gespeeld door Bert Stavenuiter) zijn omgeving steeds meer in verwarring brengt met zijn onwaarschijnlijke verhalen, zijn onrust, zijn drammerigheid en op den duur zijn agressie. De scènes waarin Justin de gitaar van zijn broer aan gort slaat en tijdens een feest iemand met een fles op zijn kop slaat, zijn nogal ‘over the top’ en zijn niet echt representatief voor de gemiddelde psychose.

Dat is voor een deel al ondervangen in de begintekst van de film, waarin wordt uitgelegd dat deze bestaat uit een fictief en een documentair gedeelte en dat in het fictiegedeelte 'agressie de boventoon voert' (iets wat voorkomt bij een minderheid van de mensen met een psychose). Maar los van die uitzonderlijke agressie wordt de groeiende psychose en de toenemende paranoia en verwarring bij Justin en zijn omgeving goed neergezet door de acteurs. Met uitzondering van een wat diffuus optreden van een buurman, dat niets toevoegt.

Psychose-rap
'Heftig', zo is de eerste reactie van ervaringsdeskundige Aram na het zien van de fictieve beelden met Justin, waarbij hem vooral de 'machteloosheid' van de omgeving opvalt. Na een (minimale) definitie van het begrip psychose vloeit het fictieve verhaal vervolgens over in het documentaire deel van de film. Hierbij ligt de nadruk op persoonlijke ervaringen en komen er geen dokters of andere professionals aan te pas om de verhalen in een medische context te plaatsen. Met uitzondering van een verpleegkundige die een paar zinnen mag toevoegen, maar die net zo goed achterwege hadden kunnen worden gelaten.

Het middendeel is in het begin wat onhandig gemonteerd, zodat het even moeite kost voor je als kijker alle personages op een rij hebt. Zo wordt de derde hoofdpersoon rapper Donjoey pas laat (te laat) geïntroduceerd in de film, maar hij voegt wel iets toe met zijn psychose-rap. Af en toe zorgen close-ups van ogen, een mond of handen, met daaronder karakteristieke, bijpassende xylofoonmuziek, voor een rustmoment tussen de pratende hoofden.
De gesprekken gaan over slachtofferschap, eenzaamheid en schuldgevoel, over zwakte durven tonen en behoefte aan begrip in plaats van zielig gevonden worden. En over positief denken, zoals Yve benadrukt wanneer hij voor een door hemzelf gemaakt schilderij staat vol woorden die louter positieve eigenschappen uitdrukken. Hij noemt zijn psychose achteraf een 'dankbare ervaring' omdat het hem zijn huidige positieve mindset heeft opgeleverd.

Eerlijkheid soms afgestraft
Daarna stellen de drie hoofdpersonen zich in een soort epiloog nog een keer opnieuw voor. Ze hebben de psychose achter zich gelaten, deze een plek gegeven in het verleden en zijn nu – zoals we kunnen zien – weer aan het werk. Met zijn drieën kijken ze nog even terug op de herstelfase. Hoe het geheugen weer terugkwam en de sociale houding en de identiteit weer sterker werd. Een pijnpunt is nog wel het eerlijk met anderen praten over je psychose. Daarmee neem je, zeker bij nieuwe contacten, volgens alle drie wel een risico. Soms krijg je er iets persoonlijks voor terug, maar soms wordt eerlijkheid afgestraft en zie je mensen schrikken. Aram, Yve en Donjoey zijn die schrik voorbij en laten dat op een heldere en overtuigende manier zien en horen.

De film ‘Psychose’ is onderdeel van een voorlichtings- en beeldvormingscampagne over psychose en is in verschillende vormen (dvd, digitaal), met of zonder werkmateriaal, verkrijgbaar via de website www.hetisnooittelaat.nl