Maarten Biesheuvel en de psychiatrie

12 april 2013 ♦ Veronique Huijbregts ♦ LITERATUUR

Nog eenmaal kwam Adriaan van Dis tijdens de afgelopen boekenweek op de buis met zijn onvolprezen boekenprogramma. In De Wereld Draait Door sprak hij onder meer met Maarten Biesheuvel (bekijk fragment hier). Biesheuvel was in de jaren tachtig en negentig een veelgelezen schrijver. Hij lijdt al decennialang aan manische depressiviteit. Dankzij zijn vrouw Eva is het bestaan min of meer draaglijk, al kan hij steeds minder schrijven – onder meer door de effecten van langdurige medicatie. De uitzending riep veel reacties op.

Veel mensen vonden het ontroerend: het interview van Adriaan van Dis met Maarten Biesheuvel. Ik had het gemist en kijk op internet. Biesheuvel komt op samen met zijn vrouw Eva, terwijl het publiek klapt. Hij beweegt houterig, als iemand die veel psychofarmaca slikt. Maar zijn ogen twinkelen bij de aandacht die hem te beurt valt. Hij vraagt gretig om een glas whisky en krijgt van Van Dis een stevige neut.

Verwijzend naar zijn gelukkige en zeer gelovige jeugd barst Biesheuvel uit in een kerkgezang en is nauwelijks meer te stoppen. Van Dis prijst hem de hemel in, als belangrijke Nederlandse schrijver. Maarten zegt dat het allemaal niks voorstelt. Nee, dan Cervantes! Poesjkin! Shakespeare! Dat zijn de echte groten. Verzameld werk uitgekomen? Het zou wat!

Eva zit naast hem als een rots in de branding. Ze schaamt zich niet voor zijn dubbele tong, ze probeert 'm niet te corrigeren of bij te sturen. Ze laat hem totaal in zijn waarde. En zegt alleen relativerend: ‘Het gaat niet altijd zo hoor, hij kan ook wel eens zeggen dat hij toch wel wat heeft bereikt.’

Brief aan mijn vader
Van Dis vraagt Maarten zijn Brief aan mijn vader voor te lezen. Die heeft weinig aansporing nodig, al waarschuwt hij wel dat dit zes minuten gaat duren. De tekst is een schreeuw om hulp aan zijn overleden vader en staat bol van zelfhaat, teneur: ‘Ik stel helemaal niets voor, ik ben mislukt, arme Eva die met zo’n “eenzame, debiele man” zit opgescheept.’ Bij de zin ‘Vader, ik voel me schuldig omdat ik geen plezier heb’, tweemaal met nadruk voorgelezen, begint Maarten te huilen. Dat hoeft niet hoor, jongen, zegt Van Dis vol compassie. Dat helpt, Maarten eindigt de brief met rustiger stem. Een warm applaus is zijn deel. Hij glundert weer. Ik krijg de indruk dat het voor hem een plezierige ervaring is.

Geloofscrisis
Maar ik blijf ook met vragen achter: Biesheuvel raakte op zijn 26ste in een geloofscrisis, waarna hij (in zijn eigen woorden) in ‘het gekkenhuis’ terechtkwam. Later volgde de diagnose manische depressiviteit. Hij heeft ongetwijfeld veel psychiatrische zorg gehad. En nog altijd heeft hij zo’n negatieve kijk op zichzelf. En nog steeds lijdt hij aan het gemis van een liefhebbende vader. Is dat niet een brevet van onvermogen van de psychiatrie? Zou die hulp, anders gegeven, ook andere resultaten hebben kunnen opleveren? (Zie de kritische visie van Huub Mous in het boek Tegen de tijdgeest, die eveneens door een geloofscrisis psychotisch werd en geen enkel gehoor vond voor dit achterliggende verhaal.) Of moeten we dat niet willen, gelet op de mooie teksten die Biesheuvel schrijft? Of, sterker nog, wilde Biesheuvel het wellicht zelf niet, een min of meer ‘gezonde’ en gewone burger worden?

En: is dit niet, met alle respect, toch een beetje een freakshow? Kun je iemand die er blijkbaar vaak zo ellendig aan toe is en alcohol (vul ik in) als zelfmedicatie gebruikt, aan zo’n groot publiek blootstellen? (Al wil ik aantekenen dat Van Dis oprecht en respectvol overkomt.) Of voert Biesheuvel toch een beetje een act op? Is ie helderder van geest dan hij laat blijken?

Bij zoveel vragen past de conclusie dat dit prikkelende tv is. Plus mijn stellige indruk, ondanks mijn twijfels, dat hier niets of niemand schade is berokkend. Of het zou het imago van de psychiatrie moeten zijn…