Patiënten, cliënten, klanten of toch mensen?

19 februari 2017 • Danique van Dijk • GASTBLOG

whats in a nameHoe noem je mensen die in de psychiatrie zijn beland? Een akelig containerbegrip is ‘verwarde personen’ – dat doen we dus niet. Mad Pride Nederland kiest voor ‘mensen die psychisch in de knel zitten’. Op deze website gebruiken we de aanduiding cliënt. Maar is die wel zo neutraal of wordt hier een machtsverhouding mee uitgedrukt, vraagt hulpverleenster Danique van Dijk zich af. In reactie hierop stuurde Susanne van den Hooff ons een artikel van haar hand over de psychogeriatrie, dat uitmondt in een pleidooi voor het gebruik van 'patiënt' in plaats van 'cliënt'. Verdere reacties op deze discussie zijn welkom! (Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.)

Mensen met ‘iets’
Tijdens een van mijn stages als Verpleegkunde-student op een psychiatrische afdeling corrigeerde mijn werkbegeleider mij dikwijls op het feit dat ik ‘mensen’ of ‘individuen’ gebruikte in mijn communicatie in plaats van ‘patiënten’. Op die momenten vond ik dat een beetje vervelend. Het was alsof mijn woordkeuze niet geaccepteerd werd en het begrip ‘patiënt’ mij opgedrongen werd. Ik koos er bewust voor om die term niet te gebruiken, aangezien ik het gevoel had gelijk een stempel op iemand te drukken.

Dit kwam deels voort uit een internationaal project over stigmatisering bij volwassenen met psychiatrische problematiek van een jaar eerder, waarna ik mijzelf aangeleerd had over individuen of mensen te spreken met ‘iets’. En tijdens mijn stage moest dat weer afgeleerd worden. Irritant vond ik dat. Toch deed ik braaf wat mij opgedragen werd, omdat ik niet al te eigenwijs over wilde komen. Ik bleef immers de student in een afhankelijke beoordelingspositie die zo goed mogelijk mee wilde en moest draaien in de cultuur op de afdeling.

appel twee helftenAfstand bewaken
Waar ik tijdens mijn stagetijd niet aan dacht was het feit dat mijn werkbegeleider en andere collega’s misschien bewust kozen voor de termen ‘patiënten’ of ‘cliënten’. Allemaal gebruikten zij die immers. Een enkele keer hoorde ik ook ‘klanten’ langskomen, maar die term werd slechts gebruikt door de hulpverleners met lef. De aanduidingen patiënten en cliënten vormden en vormen de heersende cultuur. Ik denk, in veel psychiatrische zorginstellingen. We doen het zo omdat we niet beter weten. Toch? Of niet?

Het zou kunnen dat het gros van de hulpverleners niet eens meer hierover nadenkt, zo vanzelfsprekend zijn deze termen geworden. Maar woordkeuze maakt wel degelijk uit. Vermoedelijk is het gemakkelijk om als hulpverlener over patiënten of cliënten te spreken, omdat het veilig is. Collega’s gebruiken die termen immers ook, dus waarom zou je met iets anders komen? Het zijn geaccepteerde begrippen die zich goed lenen voor eenduidige communicatie.

Daarnaast zou het ook zo kunnen zijn dat hulpverleners onbewust hun professionele afstand bewaken door gebruik te maken van zulke termen. Een patiënt is iemand die in behandeling is en dat is waar de hulpverlener in zijn professie om de hoek komt kijken. Bovendien klinkt het wellicht professioneler om te spreken over patiënten, cliënten of klanten, dan over mensen of individuen.

En dit allemaal door de bril van een hulpverlener. Wat wil nu de, eh…?

Danique van Dijk werkt als verpleegkundige in de GGZ

In reactie hierop stuurde Susanne van den Hooff, verbonden aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam, ons een artikel van haar hand uit 2012 over de psychogeriatrie, waarin de termen patiënt en cliënt tegen elkaar afgewogen worden. Klik hier voor de pdf.