Boekennieuws oktober 2016

16 oktober 2016 • Rozemarijn Esselink, Marlou Ruijter en Mariek Hilhorst • DEVIATHEEK

covers deviatheek okt16Elk kwartaal publiceren wij de Deviatheek met korte boekrecensies. Deze keer komen aan bod: Freedom First van Christien Muusse en Sonja van Rooijen over het beroemde voorbeeld Triëst, de dissertatie over ervaringsdeskundigheid en verslavingszorg van Alie Weerman, boek van Cor Hoffer over cultuurintensief werken, publicatie van Ivonne Meeuwsen over partners van mensen met seksueel-misbruikervaringen, en tot slot twee boeken over langdurige zorg: 33 parels met inspirerende projecten en het ART-werkboek met methodieken.

cover Freedom FirstEen waardegedreven dagelijkse praktijk
De Italiaanse Psichiatria Democratica is al bijna veertig jaar een inspiratiebron voor vernieuwers in de psychiatrie. Het gebonden boek Freedom First (met leeslint) ziet er prachtig uit met de afbeelding van het legendarische blauwe paard Marco op de cover (zie voor uitleg p. 30 van het boek). Dit ‘reisverslag’ in opdracht van Lister verhaalt over de ambulante en wijkgerichte psychiatrie in Triëst, met als vraag wat wij daarvan in Nederland kunnen leren.

Kenmerkend voor de aanpak aldaar is het credo ‘Freedom First’: zo weinig mogelijk dwang en geen gesloten deuren. Uitgangspunt is een waardegedreven zorgverlening met een ‘ecologisch perspectief’, waarmee aandacht voor sociale verbanden wordt bedoeld. De auteurs formuleren als kerngedachte achter de ambulantisering dat deze bijdraagt aan participatie en sociale inclusie van mensen met psychische aandoeningen – maar deze inhoudelijke doelen vormen ‘wellicht ook de lastigste opgaven om te realiseren’.

Het resultaat is een levendige beschrijving van het zorgsysteem in Triëst met aandacht voor de praktijk van alledag. Het viel de onderzoekers op hoe sterk de zorgpraktijk in Triëst steeds wordt gerelateerd aan de gemeenschappelijke waarden en visies: ‘Als de praktijk in Triëst één ding uitwijst, dan is het wel hoe een waardenkader door een proces van continue reflectie verweven kan worden met de dagelijkse praktijk en het handelen van medewerkers.’ Remmers van Veldhuizen beveelt aan om dit boek te gebruiken voor intervisie en teambesprekingen. Bijvoorbeeld de paragrafen over teamwerk, behandeling, dwang en netwerken. Op YouTube zijn impressies te vinden van inspiratiesessies Freedom First, waarin wordt geprobeerd een waardengedreven dagelijkse praktijk uit te denken. ♦ Rozemarijn Esselink

Christien Muusse en Sonja van Rooijen, Freedom First, een onderzoek naar de ervaringen met wijkgerichte ggz-zorg in Triëst, Italië en de betekenis hiervan voor Nederland. Trimbos-instituut, 2016, 136 blz., € 7,50. Bestellen via Lister

cover WeermanErvaringsdeskundigheid en herstel van verslaving
Het was een vrolijke boel in de altijd zo plechtstatige aula van de Vrije Universiteit. Langdurig gejoel en geklap overstemden het kerkorgel toen Alie Weerman een cum laude kreeg voor haar proefschrift over verslavingservaringsdeskundigheid. Alie deed al eerder van zich spreken door haar visie dat ervaringsdeskundigheid niet een apart vak is waarvoor een eigen opleiding zou moeten bestaan, maar dat het een complementaire deskundigheid is die is ingebed in andere competenties.

Ervaringsdeskundige zorg- en dienstverleners is een zeer rijk boek over herstel van verslaving. De rode draad is het integreren van verslavingservaringsdeskundigheid in de hulpverlenersopleiding aan Hogeschool Windesheim, waar destijds bleek dat een derde deel van de studenten zelf ervaring had met psychiatrische en/of verslavingsproblematiek. (Verslavings)ervaringsdeskundigheid wordt grondig onderbouwd vanuit historisch en filosofisch perspectief. Historisch: de cruciale – en door wetenschappers en beleidsmakers deels weggemoffelde – betekenis van de eigen ervaringen van artsen en paraprofessionals in het heden en het verleden van de verslavingszorg in de VS en in ons land. Filosofisch is gekozen voor een existentieel-narratieve uitwerking van de fenomenologie (Merleau-Ponty en Irvin Yalom).

Het boek is uitstekend van opbouw en geschreven in een toegankelijke stijl. Bijvoorbeeld: ‘De uitdaging in het leven is nu juist om de onafheid, onzekerheid en openheid van het bestaan te aanvaarden en hierin een verbinding aan te gaan die de vrije expressie bevordert, de wereld leefbaarder maakt, de diversiteit vergroot en betekenisconstructies verrijkt.’ Het boek is gelardeerd met ijzingwekkend mooie, persoonlijke reflecties van Alie over haar eigen leven en dat van collega’s, studenten en naasten. Later in dit jaar kunt u op deze website een uitgebreidere recensie van dit boek tegemoetzien. ♦ Rozemarijn Esselink

Alie Weerman, Ervaringsdeskundige zorg- en dienstverleners. Stigma, verslaving & existentiële transformatie. Eburon, 2016, 426 blz., € 39,95

cover HofferGeneeswijzen uit andere culturen
In de hulpverlening zie je het regelmatig: de botsing tussen de heersende biomedische opvatting over hoe je psychische kwalen moet behandelen, en de alternatieve methode via bijvoorbeeld religieuze geneeswijzen die de cliënt of diens familie liever zou willen toepassen. Moeilijk, want net zoals je niet in het hoofd van de ander kunt kijken, kun je ook niet de cultuur van iemand anders beleven zoals hij of zij die beleeft. Dit boek geeft handvatten om toch wat dichter bij de beleving van de ander te komen en legt uit wat religieuze geneeswijzen uit andere culturen kunnen betekenen voor de hulpverlening.

De auteur schetst eerst de voornaamste migratiestromen en religies in Nederland. Vervolgens gaat hij in op de gevolgen van levensbeschouwelijke verschillen voor het contact met de gezondheidszorg, waarbij hij speciale aandacht besteedt aan de positie van jongeren. Het helpt als een hulpverlener begrijpt wat djinns zijn en wat het betekent als een djinn bezit van je heeft genomen. Waarom het soms zin heeft als iemand naar een religieuze genezer uit de eigen cultuur gaat. En wat de nadelen daarvan zijn. In het boekje staan hier tal van voorbeelden van. Het boek eindigt met een lange lijst suggesties voor de praktijk.

Het is bijvoorbeeld de moeite waard om als hulpverlener uitgebreider je gedachten te laten gaan over de culturele achtergrond van een cliënt als die niet meewerkt met de behandeling. Waarbij je culturaliseert en niet generaliseert. En de praktische suggesties van Hoffer ter harte neemt. Want vermoedelijk komt de weerstand van de patiënt niet voort uit koppigheid, maar uit diens diepere culturele belevingswereld. Of liever gezegd, de botsing van zijn of haar opvattingen met die van jou zelf. ♦ Marlou Ruijter

Cor Hoffer, Vertelt u mij eens iets meer… Cultuurintensief werken in gezondheidszorg en welzijnswerk. SWP, 2016, 152 blz., € 22,50 

cover MeeuwsenPartners van overlevers seksueel misbruik
De aandacht voor seksueel misbruik is de afgelopen jaren sterk gegroeid, maar veel minder vaak gaat het over de partners van overlevers van seksueel misbruik. Daarom schreef Ivonne Meeuwsen het boek Partners in beeld, vooral bedoeld voor die partners en daarnaast voor hulpverleners.

Seksueel misbruik in de kinderjaren werkt een leven lang door, met name in liefdesrelaties, stelt Meeuwsen. Bijna elke overlever heeft moeite met het ervaren van emoties in het heden. Daardoor trekken de langetermijn-effecten van seksueel misbruik een sterke wissel op relaties. Het kan leiden tot een gebrek aan intimiteit en seksualiteit, maar ook kunnen de stemmingswisselingen, dissociatie en eenzaamheid van de overlever van seksueel misbruik de partner voor een zware opgave stellen.

Wat kun je als partner beter niet doen en wat juist wel? Hoe ga je om met woede en grensoverschrijdend gedrag van je partner? Wat doe je als je door je partner in de rol van de vroegere misbruiker gezet wordt? Hoe ga je om met ‘alters’ van je partner, persoonlijkheden die in haar zijn ontstaan om haar te helpen? Hoe ga je om met een algeheel gebrek aan intimiteit vanuit je seksueel misbruikte partner? Hoe ga je om met overspel van je seksueel misbruikte partner, die blijkbaar wél seks met anderen kan hebben maar niét met jou? Hoe zorg je ervoor dat jouw behoeften niet ondergesneeuwd raken?

Meeuwsen geeft veel uitleg, adviezen en voorbeelden. Maar ze maakt ook duidelijk dat partners niet alles kunnen oplossen. Als het gebrek aan lichamelijke intimiteit voor de partner onhoudbaar wordt en deze toch de relatie wil voortzetten, kan overspel in overleg een oplossing zijn, stelt Meeuwsen.

Ook voor hulpverleners biedt het boek veel aanknopingspunten om seksueel misbruik als thema te benoemen in situaties waarbij de cliënt dit niet zelf heeft meegemaakt, maar wel een partner heeft met misbruikervaringen. Daar zou standaard op gecheckt moeten worden bij intakes, vindt Meeuwsen. Hoewel het boek redelijk toegankelijk is geschreven, wordt toch wel tamelijk veel hulpverlenersjargon gebruikt en had het tekstueel veel kunnen winnen door het inschakelen van een goede eindredacteur.

Ivonne Meeuwsen werkt sinds 2004 in Arnhem zelfstandig als trainer en coach. Ze is gespecialiseerd in langetermijn-effecten van seksueel misbruik en in alternatieve relatievormen, zoals polyamorie, homo- en biseksualiteit. Haar eerdere boek Helen van seksueel misbruik. Het trauma voorbij wordt gebruikt op diverse HBO-opleidingen om hulpverleners bekend te maken met de problematiek rond seksueel misbruik. Meeuwsen is ook ervaringsdeskundige. Op haar website www.helenvanseksueelmisbruik.nl meldt ze van haar twaalfde tot negentiende seksueel te zijn misbruikt door een vriend van de familie. ♦ Mariek Hilhorst

Ivonne Meeuwsen, Partners in beeld. Seksueel misbruik raakt het hart van de relatie. Uitgave in eigen beheer, 2016, 223 blz., € 19,95.  Bestellen via Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.

cover 33 nieuwe parelsProjecten van onderop in langdurige zorg
Aansprekend, fraai vormgegeven en van foto’s voorzien boek waarin opnieuw verslag wordt gedaan van werkbezoeken aan projecten waar mensen met een langdurige geschiedenis van ernstige psychische problemen iets aan hebben. Goede voorbeelden van wonen, werken, dagbesteding en zorg die navolging verdienen.

Uit de inleiding: ‘Overleven in de samenleving met een langdurige geschiedenis van ernstige problemen is geen sinecure. Op soms onvoorspelbare momenten kunnen stemmen, ernstig depressieve gedachten of angsten opnieuw de kop opsteken en tot crisissituaties leiden. Als je er dan alleen voorstaat, wil dat nogal eens uit de hand lopen. Verwaarlozing, afzondering, euforie of erger liggen op de loer. Dan ben je achteraf blij dat er mensen in je buurt zijn die de moed en het geduld hebben om je soms dag en nacht bij te staan. Zo’n vangnet of netwerk is er niet vanzelf, en wordt niet vanzelfsprekend georganiseerd.’

In dit boek staan voorbeelden van initiatieven waar zo’n vangnet is gelukt. Vaak tegen de stroom van ggz-organisaties en financiers in. De meeste initiatieven zijn gestart door betrokkenen zelf of door familieleden. Lees ook de eerdere uitgave van de Werkgroep Langdurige zorg: 33 inspirerende voorbeelden van herstelbevorderende initiatieven in de verblijfszorg, download hier. ♦ Rozemarijn Esselink

Werkgroep Langdurige Zorg, 33 nieuwe parels die wonen, werken, leren, dagbesteden, sporten en samenleven voor velen verrijken. GGZ-forum, 2016, 80 blz., € 5 plus verzendkosten. Bestellen via Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.

covert ARTNieuwe methodieken voor langdurige zorg
Met het werkboek De kunst van ART (Active Recovery Triad) wordt een nieuwe aanpak gelanceerd voor de langdurige zorg in de ggz. De boodschap: deze groep verdient beter – en dat geldt niet alleen voor de cliënt. Het belangrijkste kenmerk van ART is dat behandelaar, cliënt en naaste samen actief werken aan herstel. Aan het model van ART is tweeënhalf jaar gewerkt door een groep van cliënten, familieleden en professionals afkomstig uit zestien ggz-instellingen.

‘De ART-beweging is een breuk met de stigmatiserende beelden en praktijken van afgeschreven zijn, uitbehandeld zijn en uitzichtloos leven binnen psychiatrische instellingen,’ aldus Aartjan Beekman en Marjan ter Avest in het voorwoord. Het boek beschrijft instrumenten en acties die kunnen worden ingezet om herstel (weer) op gang te brengen. De grondhouding van hulpverleners krijgt daarbij nadruk. Met onder meer aandacht voor de presentiemethode van Andries Baart, de Triadekaart van Ypsilon, de verbindingsvaardigheden van Jules Tielens en LEAP van Amador. ♦ Rozemarijn Esselink

Tom van Mierlo, Lisette van der Meer, Yolande Voskes, Bram Berkvens, Bert Stavenuiter, Jaap van Weeghel, De kunst van ART. Werkboek Active Recovery Triad. De Tijdstroom, 2016, 160 blz., € 26